11.09.2017
Чен Ян
БРИКС елдері көшбасшыларының 9-шы кездесуі қыркүйек айының басында Қытайдың оңтүстігінде Сямэн қаласында өтті. Бұл халықаралық қоғамдастықтың, атап айтқанда, мамандардың арасында айтарлықтай резонанс тудырды. Қазақстандағы Қытайды зерттеу орталығының директоры Гүлнар Шаймергенова журнал тілшісіне сұхбат беріп, БРИКС тетігінің түрлі аспектілеріне, Қытай мен Қазақстанның өзара іс-қимылына, сондай-ақ «БРИКС+» моделінің даму үрдістеріне және т. б. қатысты сұрақтарға жауап берді және өз пікірін білдірді.
Корр.: Сіз соңғы жылдары Қытайдың ел басқару саясатына, сондай-ақ Қытайдың әртүрлі салаларындағы тәжірибеге, дамуға және өзгерістерге қалай қарайсыз?
Сарапшы: мен Қытайдың даму тұжырымдамасын қызығушылықпен зерттеймін. Біздің орталық дәл осымен айналысады. Қысқаша айтқанда, Қытай Шығыс қағидаттарына негізделген басқа халықаралық шындықты көрсете алды. Бұл, менің ойымша, нақты шешім қабылдау орталығы жоқ ұжымдық көшбасшылық. Бейжіңде жақсы көреді атай бұл үйлестірумен.
Қалай болғанда да, бұл халықаралық ынтымақтастықты желілік ұйымдастырудың Моделі, бұл оны тұрақты және аз қайшылықты етеді. Бірлескен шешімдер қабылдау сіздің дауысыңыз бен құқықтарыңыз ЖІӨ-ге және әскери-күш мүмкіндіктеріне тәуелді болатын халықаралық қатынастардың әдеттегі жүйесіне қарағанда мемлекеттің көлеміне байланысты емес. Қытай немесе шығыс тәсілі ШЫҰ мысалында, БРИКС мысалында және әйгілі «Бір белдеу, бір жол»бастамасында айқын көрінеді.
Бұл құндылықтар ұжымдық түрде басқаратын және Мемлекеттік басқарудың ішкі құрылымын анықтайтын қытайлық басқару элитасының менталитетін көрсетеді. Саяси тұрғыдан алғанда, Қытай демократиялық құрылымның жаңа формасын көрсетті деп айтуға болады.
Біз бұл басқару моделі ҚХР өсу қарқынына оң әсер ететінін көріп отырмыз. Қытай өз проблемалары мен қиындықтары бар қиын ел, бірақ соңғы бірнеше онжылдықта Қытай халқы өзінің басқару моделін қалыптастырып, әлемге оның өнімділігін дәлелдей алды. Менің есімде, 1990 жылы Қытайдың әлемдік ЖІӨ-ге қосқан үлесі 2% – дан сәл жоғары, бүгінде 17% – дан асады! Бұл тек үш онжылдықта. Болжам бойынша, алдағы онжылдықта ҚХР жаһандық бірінші экономика болуға дайындалуда.
Қытайдың Белдеу және жол бастамасын іске асыру қағидаттары – осы жаһандық бірлестікті одан әрі дамыту үшін өте жақсы әрі икемді модель деп ойлаймын. Жаңа Жібек жолы-түрлі мүдделерді, салаларды, технологиялар мен ресурстарды үйлесімді біріктіруге мүмкіндік беретін өзара тиімді ынтымақтастықтың жақсы форматы. Стратегиялық бастаманы іске асырудың төрт жылы «Бір белдеу, бір жол»феноменін жақсы көрсетті.
Корр.: Қытай БРИКСТІҢ «достар шеңберін» кеңейту, диалог пен ынтымақтастық үшін «БРИКС+» моделін дамыту туралы ұсыныс жасады, Сіз бұл туралы не ойлайсыз? Сіздің ойыңызша, «БРИКС+» моделі нені көздейді, ол қандай рөл атқарады?
Сарапшы: бұл өте уақтылы ұсыныс. Ынтымақтастықтың осы форматын іске асыру БРИКС-ке өз мақсаттарына жетуге мүмкіндік береді деп ойлаймын. Өйткені, бұл бірлестіктің барлық елдері, ірі халықаралық ойыншылар болса да, планетаның әртүрлі аймақтарында орналасқан. Бұл, бір жағынан, өзара іс – қимылды қиындатады, ал екінші жағынан-трансөңірлік ынтымақтастыққа мүмкіндік береді.
Барлық БРИКС елдері өздерінің аймақтық орталарымен тығыз жұмыс істейді, олар қазір осы халықаралық алаңда талқыланып жатқан түрлі экономикалық жобаларға қатыса алады және тартылуы керек. Осылайша, біз Шығыс жаһандану идеясының практикалық мазмұнын көре аламыз, оның көзқарасы ҚХР-ны сәтті насихаттайды. Сонымен қатар, бұл ұжымдық көшбасшылық моделін кеңінен жүзеге асыруға мүмкіндік береді, оның негізінде БРИКС бүгінде сәтті дамып келеді. Сонымен қатар, бұл басқа елдерге халықаралық процестерге қатысуға мүмкіндік береді. Бұл олардың жаһандық басқарудағы дауысын белгілі бір дәрежеде күшейтеді.
Қазақстан өз тарапынан «БРИКС+» форматындағы диалогқа қатысуға өте мүдделі, өйткені бұл біздің өңірлік серіктестеріміз Қытаймен, Ресеймен және Үндістанмен ынтымақтастықты тереңдетуге, сондай-ақ біздің әлемнің басқа өңірлеріндегі экономикалық мүмкіндіктерімізді кеңейтуге мүмкіндік береді.
Корр.: БРИКС механизмінің инновациясы көпжақты ынтымақтастықтың басқа механизмдерімен салыстырғанда қандай? Сіздің ойыңызша, соңғы он жыл ішінде БРИКС елдері ынтымақтастығының ең маңызды нәтижесі қандай?
Сарапшы: механизмнің инновациясы ретінде диалог теңдігін және қабылданатын шешімдерді ұжымдық келісуді бөліп көрсетуге болады. Бұл халықаралық диалогтың дәстүрлі құрылымдарында іс жүзінде жоғалып кеткен нәрсе. Егер БРИКС ынтымақтастықтың осы моделін ұстанса, ол үлкен жетістікке жетеді. БРИКС-те көптеген нәтижелер бар, бірақ мен диалогтық платформаны сақтау және оны дәйекті дамыту маңызды жетістік деп санаймын. Бұл бүгінгі халықаралық қатынастарда біз көріп отырған қиын процестер аясында айқын емес.
Корр.: БРИКС механизмінің болашағын қалай бағалайсыз? Алдағы 10 жылда БРИКС елдері арасындағы ынтымақтастық қандай салаларда, сіз үлкен жетістіктерге жетесіз деп үміттенесіз?
Сарапшы: жоғарыда айтқанымдай, егер барлық елдер барлық елдердің дауыстары мен диалогтарында теңдікті сақтай алса, БРИКС перспективалары өте оптимистік болады. Оның ішінде, егер олар осы форматты «БРИКС+»моделіне көшіре алса.
Қытай зерттеу орталығында, Біз технологиялық әзірлемелер алмасу немесе бірлескен технологиялық брендтер құру өте перспективалы бағыт болуы мүмкін деп ойлаймын. Барлық елдер – Қытай, Ресей, Үндістан, Бразилия және Оңтүстік Африка – барлығы технологияның әртүрлі салаларында, мысалы, ақпараттық салада жақсы жетістіктерге ие. Бұл соңғы жоғары өнімді компьютерлер немесе Мобильді байланыс құралдары болуы мүмкін. Мысалдар көп.
Барлық елдердің өздерінің ғылыми-техникалық мүмкіндіктерін біріктіруі және бірыңғай стандарттармен өздерінің перспективті өнімдерін жасау олардың үлкен нарығында таралуы мүмкін. Бірлесе отырып, қолданыстағы Батыс брендтері мен әзірлемелеріне үлкен бәсекелестік туғызуға болады. Қазір бүкіл әлем Батыста ойлап табылған, бірақ Шығыста өндірілген нәрсенің тұтынушысы болып табылады. Мүмкін, БРИКС бұл жүйені бәсекеге қабілетті өнімдер арқылы өзгерте алар еді, Батыста олар нарықтық бәсекелестікті жақсы көреді.
БРИКС мүмкіндіктері басқа салаларда, мысалы, азық-түлік нарығында жатыр. Бұл елдер Халықаралық азық-түлік қауіпсіздігінің тірегі бола алады, әсіресе Ресейдің аумақтық және климаттық ресурстары бар Бразилия, Оңтүстік Африка және Қытайдың озық агротехнологияларын ескере отырып. Біздің еліміз-Қазақстан да осы саладағы БРИКС-тің мықты серіктесі бола алар еді.
Корр.: БРИКС елдері арасындағы ынтымақтастық тетігі жаһандық тәртіпті реформалауға қалай әсер етеді және ықпал етеді, оның халықаралық аренадағы дауыс беру құқығы мен ықпалын қалай күшейтуге болады?
Сарапшы: БРИКС әйгілі батыстық көзқарастан мүлдем өзгеше жаңа форматтағы жаһанданудың мүмкіндігі мен болашағын көрсетеді. Менің ойымша, БРИКС – тің басты артықшылығы – бұл үйлесімділік пен өзара қолдау. Мұндай құндылықтарды болашақта да осы жаһандық бірлестіктің бір бөлігі бола алатын біздің еліміз, Қазақстан ілгерілетуде. БРИКС идеялары біздің еліміздің халықаралық аренада алға жылжытатын идеяларымен өте жақсы үйлеседі.
«БРИКС+» диалогының форматын дамыту бойынша айтылған ұсынысты іске асыру бірлестіктің дауыс беру құқығын күшейту және оның халықаралық істердегі ықпалын арттыру үшін жақсы мүмкіндік болатынына сенімдімін. Біздің Қытайды зерттеу орталығында біз бұл мәселені егжей-тегжейлі зерделеуге ниеттіміз және өз жұмысымызды кең аудиториямен бөлісеміз.
Корр.: Биылғы жыл қытай мен Қазақстан арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастардың орнағанына 25 жыл толады, сіз екі ел арасындағы қазіргі қарым-қатынастарды қалай бағалайсыз? Екі елдің дипломатиялық қарым-қатынасы орнаған күннен бастап қандай нәтижелерге қол жеткізілді? Сіздің ойыңызша, Қытай мен Қазақстан ынтымақтастығының қандай салаларында жарқын сәттер бар?
Сарапшы: Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Бейжіңде «Бір белдеу, бір жол»форумында сөйлеген сөзін мысалға келтіргім келеді. Мемлекет басшысы Қазақстан-Қытай қарым-қатынастарын үлгілі деп атады. Біз екі жақтың да артықшылықтарын қолдана алдық және қарым-қатынасымызды шынымен стратегиялық деңгейге көтердік.
Біздің Қытайды зерттеу орталығында біз ең алдымен өзара құрмет пен қолдауға негізделген сындарлы диалог құрдық деп санаймыз. Сондай-ақ біз «бір белдеу, бір жол» табысты бастамасын іске асыру есебінен Еуразияның геоэкономикасын өзгертеміз, ынтымақтастыққа ондаған елдерді жұмылдырдық. Ойластырылған инфрақұрылымдық саясат есебінен-біз жерүсті сауда коммуникацияларының тиімділігін көтере алдық және шын мәнінде Шығыс пен Батыс арасында континенттік көпір салдық.
Қытай Қазақстан үшін Тынық мұхитын және бүкіл Азия нарығын Ляньюнган қаласының портында бірлескен терминал құру есебінен ашты. Қазақстан «Жарқын жол» инфрақұрылымдық бағдарламасына бірнеше миллиард доллар жұмсаған және Қытайдың Жібек жолын дамыту жөніндегі күш-жігеріне жан-жақты қолдау көрсеткен жалғыз ел болды. Қазақстан мен Қытай «жарқын жол» бағдарламасы мен Жібек жолының экономикалық белдеуін ұштастыру шеңберінде өздерінің даму саясатын үйлестірген алғашқы елдер болды. Қазір екі ел ауыл шаруашылығы мен өңдеу өнеркәсібіндегі ынтымақтастықты нығайтуда. Бұл ынтымақтастықтың өте жақсы мысалдары.
Корр.: Екі ел арасындағы қарым-қатынастың болашағы қандай? «Бір белдеу, бір жол» бастамасы мен «жарқын жол» жаңа экономикалық саясатының ұштасуы аясында іскерлік ынтымақтастық пен өзара тиімді ұтысты одан әрі іске асыру үшін қандай шаралар қабылдау қажет?
Сарапшы: «Бір белдеу, бір жол»бағыты бойынша нақты жобаларды дамытуға көбірек инвестиция салу қажет деп ойлаймын. Атап айтқанда, Жібек Жолы қорының қаражатын Қазақстанда ауыл шаруашылығын дамытуда, өңдеу өнеркәсібі саласындағы жобаларды іске асыруда батыл пайдалану маңызды. Осы жылдар ішінде Қазақстан қарқынды дамып келе жатқан Қытай үшін өте сенімді дос және серіктес болғанын жақсы көрсетті. Қытайға Қазақстан экономикасына белсенді инвестиция салу, технологиялар трансферін дамыту маңызды. Өйткені, Қазақстан экономикалық тұрғыдан неғұрлым мықты болса, ҚХР-да «бір белдеу, бір жол» бастамасын іске асыру үшін соғұрлым көп мүмкіндіктер болады.
Сұхбат үшін рахмет.
Дереккөз: http://www.kitaichina.com/rxinwen/201709/t20170911_800104429.html
