22.07.2020
АҚШ президенті Д. Трамп бір апта бұрын Гонконгтың жағдайына байланысты Қытайға қарсы санкциялар туралы Заңға қол қойды-экономикалық санкцияларды енгізудің ресми себебі Бейжіңнің Гонконгтың Ұлттық қауіпсіздік туралы жаңа заңын әзірлеу туралы шешімі болды, ол Вашингтонның пікірінше, «бір ел, екі жүйе»моделін өзгертеді.
Екінші жағынан, Гонконгтың сыртқы қолдауымен бір жылдан астам уақыт бойы жаппай саяси наразылықтар жалғасып, Бейжіңнің САР-ға қосымша қауіпсіздік шараларын енгізуі тұрақсыздықтың жаңа тәуекелдеріне табиғи реакция болып табылады (дегенмен, мысалы, маусым айында Трамп АҚШ-тағы жаппай тәртіпсіздіктер кезінде өз халқына қарсы армия қолдануға дайын болды. https://www.usatoday.com/…/esper-milley-grilled…/5404056002/).
Трамптың Гонконг туралы шешіміне сәйкес, Гонконгтағы Ұлттық қауіпсіздік туралы заңды әзірлеуге және қабылдауға қатысқан адамдар мен компанияларға Санкциялар енгізілуі мүмкін. Жеке жарлықпен Трамп Гонконгты ерекше экономикалық мәртебеден айырды. Оның айтуынша, мұндай шешім «Гонконгтағы бостандықтарды жоюға қатысқандарды жауапқа тартудың жаңа қуатты құралы»болады. Осылайша, бұқаралық ақпарат құралдарының бейнесі әдейі және дәйекті түрде жасалады, онда Трамп демократияның дамуы мен Гонконгтағы адам құқықтарының жағдайы туралы алаңдайды.
Сондай-ақ, Америка президенті арнайы әкімшілік ауданды ерекше экономикалық мәртебеден айыратын атқарушы Жарлыққа қол қойды. Ол бұл артықшылықтарды жоюды, экономикалық саладағы ерекше қарым-қатынасты және ерекше маңызды технологияларды экспорттауды білдіреді деп түсіндірді. Трамптың айтуынша, мұндай шешім Гонконгтағы бостандықтарды жоюға қатысқандарды жауапқа тарту үшін «жаңа қуатты құрал» болады.
«Енді ешқандай артықшылықтар, арнайы экономикалық режим және сезімтал технологиялардың экспорты жоқ», – деді Трамп және екі құжатқа қол қойды: конгресс қабылдаған санкциялар туралы Заң және Президенттің жеке бұйрығы. «Бұдан былай біз Гонконгқа материктік Қытай сияқты қарайтын боламыз». Осыдан кейін, Президент Трамптың айтуынша, Гонконг енді еркін нарықтармен бәсекелесе алмайды. «Болашақта біз бизнес көлемін едәуір арттырамыз, өйткені біз бір бәсекелесінен айрылдық», — деді Трамп.
Вашингтон алдымен Гонконгқа қорғаныс өнімдері мен жоғары технологияларды экспорттауға тыйым салды. Содан кейін АҚШ Конгресі автономиядағы адам құқықтарын бұзуға қатысы бар Қытай шенеуніктеріне санкциялар салуға мүмкіндік беретін заң қабылдады. Мұндай санкциялар енгізілгеннен кейін кем дегенде бір жыл осы шенеуніктермен саналы түрде айналысатын банктерге шектеулер енгізіледі.
Трамп өзінің кеңсесіне саудадағы преференцияларды алып тастауға, Гонконг төлқұжаттарын ұстаушылардың құқықтарын қарапайым қытайлармен теңестіруге, полиция қызметкерлерін оқытуды тоқтатуға және экстрадициялау туралы Келісімді тоқтата тұруға 15 күн берді. Сарапшылар құжатта оның ешқандай жағдайын «Қытайға қарсы әскери күш қолдануға рұқсат беру» деп түсіндіруге болмайтындығы баса айтылған.
Сондай-ақ, заңда санкцияларды алып тастау және адамдар мен ұйымдарды Санкциялар тізімінен шығару тетігі қарастырылған. Hong Kong Normalization-дағы атқарушы бұйрық «жарнамалық Жарлығының 15-бөлімінде Трамп Пекинмен қарым-қатынасты қалыпқа келтіру үшін бос орын қалдырды, онда ол «егер бірлескен декларацияда көрсетілген шарттар, міндеттемелер мен үміттерді қарастыру негізінде мен Қытайдың іс-әрекеттеріндегі өзгерістер Гонконгтың ҚХР-ға қатысты сараланған режимді ақтауға жеткілікті автономды болуын қамтамасыз ететінін анықтасам, онда мен қабылданған шешімдер мен әрекеттерді қайта қарастырамын» деп атап өтті., осы Жарлыққа сәйкес қабылданған және жіберілген » (https://www.whitehouse.gov/…/presidents-executive-order-ho…/).
Америкалық сарапшылар Трамптың Гонконг туралы шешімінің арқасында АҚШ Қытайдан гөрі көп жоғалтады деп Айтады. Сонымен қатар, олар Трамп өзінің әрекеттері арқылы Гонконгтағы демократияға мән бермейді деп мәлімдейді. Шын мәнінде, Трамп американдық аудиторияның назарын covid-19 эпидемиясының әсерінен АҚШ-тағы әлемдегі ең нашар жағдайдан алшақтатуға тырысады.
(https://edition.cnn.com/…/meanwhile-in-america-j…/index.html)
АҚШ-тың ең танымал CNN телеарнасы Гонконгқа егжей-тегжейлі есеп берді (https://edition.cnn.com/…/hong-kong-special-stat…/index.html). атап айтқанда, Гонконгқа қатысты президент Трамп тағы бір рет Қытайға аз зиян келтіретін, бірақ АҚШ-ты одақтастарынан одан әрі оқшаулайтын драмалық, бірақ жойылатын саясатты таңдады. АҚШ сарапшылары Трамптың қазіргі сауда соғысы сияқты, оның Гонконгтағы Санкциялар саясаты Қытайды американдық мүдделер үшін іс-әрекеттің тиімділігі немесе құны туралы алаңдамай жазалауға бағытталғанын айтады. Олар Вашингтонның Гонконгтың арнайы кедендік мәртебесін алып тастауын ҚХР-ға қысым көрсету шарасынан гөрі «тіссіз және символдық» әрекет деп атайды.
Беделді американдық» ми » орталығы Петерсон Әлемдік экономика институты (Peterson Institute for International Economics) бұл мәселе бойынша өз пікірін білдірді. (https://www.piie.com/…/china-economic-watch/trumps-latest-m…)
Оның сарапшылары Гонконг экономикасы негізінен өнеркәсіптік тауарлардан емес, қаржылық, логистикалық және басқа да қызметтерден тұратынын еске салады. Гонконгтың АҚШ-қа жалпы экспортынан 45 млрд. тек 1% іс жүзінде Гонконгта өндіріледі және АҚШ-тың төмен тарифтеріне құқылы болды. Гонконгтың Америка Құрама Штаттарына экспортының көп бөлігі ҚХР-да өндірілген тауарлар болып табылады, олар Гонконг арқылы қайта экспортталады және Қытай тікелей экспорттайтын тауарлар сияқты жоғары тарифтерге ие. Осылайша, «Трамптың санкциялық соққысы» мағынасыз.
Жалпы алғанда, қорытынды: Гонконг пен Бейжің емес, американдық мүдделер Трамптың арнайы қарым-қатынастан бас тарту туралы шешімінің негізгі құрбаны болады. Екі жақты тегін валюта айырбастау, жеңілдетілген кедендік режим және визасыз режим Гонконгты аймақтағы американдық сауданың орталығына айналдырды. 2018 жылы АҚШ-тың Гонконгтағы Шетелдік Инвестициялары 82 млрд.доллардан асты.
В мегаполисе работают более 1300 американских компаний (представлены в сферах торговли, финансов и услуг), из которых около 800 являются региональными офисами или штаб-квартирами. САР является важным рынком для американского экспорта мяса и сельскохозяйственной продукции (Гонконг является 3-им крупнейшим рынком для американского вина и 4-м — для говядины). В 2019 году положительное сальдо торгового баланса США с Гонконгом составило 26 млрд. долларов, что является самым высоким показателем среди американских торговых партнеров.
Отменив особый статус Гонконга, президент рискует отказаться от американских предприятий, базирующихся в городе. Наряду с более высокими тарифами на товары, которые они отправляют обратно в Соединенные Штаты, эти предприятия могут со временем подвергнуться более строгому контролю за доступом и использованием американских технологий. Наиболее важно здесь, по мнению американских экономистов, то, что неспособность сохранить особый статус Гонконга вызовет реакцию Пекина, поскольку в свою очередь Китай возможно рассматривает ужесточение регуляторного контроля над налоговой, нормативной и правовой системами, которым подчиняется американский бизнес в САР.
По мнению CNN, «уход от ситуаций, которые бросают вызов интересам США, как это сделал Трамп с Гонконгом, только чтобы спрятаться за стеной все более высоких барьеров, только приведет к тому, что Китай вряд ли будет ограничен, а вот Америка – все более одинокой» (https://edition.cnn.com/…/hong-kong-special-stat…/index.html).
Соединенные Штаты действительно вызывают уважение таким наличием плюрализма мнений. Кроме того, восхищение вызывает решимость американцев защищать свою позицию (даже если она идет в разрез с мнением своего президента), здесь достаточно вспомнить как Twitter скрывал неадекватные политические заявления Трампа в июне т.г. На основе этого можно предположить, что американский бизнес, который сейчас стал заложником малопонятной ему электоральной игры, еще напомнит ему о себе в ноябре т.г.
Что в целом может означать сложившаяся ситуация?
Первое. Президент Дональд Трамп распорядился отменить только часть привилегий, но воздержался от объявления полномасштабной войны санкций, способной подорвать статус Гонконга как мировой финансовой столицы и проводника капитала в Китай. Трамп воздерживается от начала валютной войны против Гонконга с целью подорвать основу его финансового могущества – привязку курса местного доллара к американскому. В целом Вашингтон готов обострить противостояние и ввести санкции – визовые, торговые и финансовые. Не все эксперты уверены в их эффективности, но большинство сходится во мнении, что Белый дом будет нагнетать давление вплоть до ноябрьских президентских выборов, дающих Трампу шанс на второй срок. Наличие правовой лазейки по снятию санкций дает основания полагать, что после выборов вопрос может быть снят (или самим Трампом, или более успешным кандидатом на выборах, который возглавит США).
Второе. Тем самым, можно сказать и то, что своими действиями Трамп серьезно подыграл Пекину и оставил протестующих в Гонконге без прямой американской поддержки. Вашингтон разыграл свою классическую схему: в условиях кризиса, когда приходит понимание, что победы достичь невозможно – США самоустраняются. Конечно, вводятся санкции, разворачивается информационная пропаганда, делаются заявления (в основном, чтобы «сохранить лицо»). Теперь протестующие группы не могут рассчитывать на поддержку США. На политическом языке это также значит и то, что этим июльским указом Трамп фактически признал победу Пекина в Гонконге. Подписав этот документ, он дал понять гонконгцам «ребята, вы держитесь, мы вас в целом поддерживаем, видите – даже санкции ввели, но, извините, у меня сейчас выборы». Вроде как оправдание, которое в ближайшие месяцы он сможет озвучивать во время своих электоральных речей: «ведь я же сделал серьезный шаг против Китая и его диктатуры». Но протестующим группам в Гонконге от этого ничего не будет.
Третье. Ввод санкций в отношении Гонконга – это очередной внешнеполитический блеф. Давно уже доказано, что американские санкции не приносят видимого ущерба, на который они направлены. В частности, санкционный режим в отношении Ирана или России не дал того результата, который ожидал Вашингтон (об эффективности американских экономических санкций имеется множество исследований американских ученых https://web.stanford.edu/…/i…/Readings/pape_97%20(jstor).pdf). Кроме того, наверно очень сложно (если вообще возможно) будет заблокировать Китай, вторую экономику мира, которая занимает 16% в мировом ВВП. Опять же американский лидер как-то забыл об американском бизнесе, интересы которого он якобы активно защищает. Также не исключается и сценарий, при котором некоторые американские ТНК могут сменить свою юрисдикцию с американской – на любую другую, которая не будет мешать им вести бизнес в 1,4-миллиардном растущем китайском рынке. Бизнес есть бизнес, и Трамп не может не понимать этого (по крайней мере если исходить из того, что он всегда подчеркивает, что в политике он действует как истинный бизнесмен, что в целом смотрится сомнительно).
Четвертое. Очевидно, что выиграл в этом споре Китай. Гонконг, наконец, становится китайским Сянганом и полноценной частью КНР вне всяких международных условий. В любом случае наличие особой экономической зоны в виде свободного Гонконга давало немалые преференции для КНР. Однако с точки зрения внутренней политики и идеологии (любого государства), наличие на своей территории двух разных политико-правовых моделей, смотрелось в целом неоднозначно. Вся ирония в том, что самая важная политическая фраза, которую сказал Трамп «Гонконг теперь будет рассматриваться так же, как материковый Китай». Обострившееся при Д. Трампе противостояние США с Китаем лишь ускорило ход истории и досрочно превратило Гонконг в полностью китайский мегаполис. Этот аспект, видимо, в Вашингтоне упустили. Самоустранение Соединенных Штатов из Гонконга будет стимулировать его активное сближение с материковым Китаем, что будет лишь приветствоваться Пекином.
В чем замысел игры Трампа, или есть ли он вообще?
Центр по изучению Китая,
г.Нур-Султан, 2020 год
