17.11.2017
RAND корпорациясында жұмыс істейтін американдық қорғаныс сарапшысы Дерек Гроссман болашақта Қытай Үндістанның Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына (China will Regret India ‘ s Entry Into the Shanghai Cooperation Organization) кіруіне рұқсат бергеніне өкінуі мүмкін деп санайды.
Үндістанмен және Пәкістанмен Шанхай ынтымақтастық ұйымының немесе ШЫҰ-ның жаңа мүшелері ретінде ымырасыз билік пен бірлескен талқылауларға дағдыланған Қытай Аймақтық экономика мен қауіпсіздік Ұйымындағы келіспеушіліктердің көбеюіне тап болуы мүмкін. Д. Гроссманның пікірінше, Үндістанның кіруі, ең алдымен, екі азиялық алпауыт пен антитеррорлық қызметтің әртүрлі тәсілдері арасындағы геосаяси бәсекелестікке байланысты Бейжіңнің жоспарларына кедергі келтіруі мүмкін.
Сарапшы Бейжің Үндістанның ШЫҰ-ға қосылуын қаламауы мүмкін деп санайды. Ресей Үндістанды бірінші болып мүше ретінде ұсынды, бір жағынан екіжақты экономикалық өзара іс-қимыл мен қауіпсіздікті толықтыру үшін, екінші жағынан, Қытайдың ұйымға өсіп келе жатқан әсерін шектеу үшін.
Ресей Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан сияқты ШЫҰ-ның посткеңестік мүшелері Қытайдың геостратегиялық орбитасына тым алысқа жылжып бара жатқанына алаңдаулы. Мәселен, Мәскеу Пекинге аймақтық саудадан, соның ішінде аймақтық сауда келісімі мен ШЫҰ Банкін құрудан көп пайда алуға мүмкіндік беретін Қытай бастамаларын жүзеге асыруды әлдеқашан кейінге қалдырғаны белгілі.
Д. Гроссманның пікірінше, Қытай Орталық Азияға көбірек әсер ететіндіктен, Мәскеу өз кезегінде Нью-Делиге Ресейдің қытай бастамаларын баяулату немесе оған қарсы тұру жағдайын уақытша нығайту үшін қолдау көрсете алады.
Шынында да, жақында Мәскеуге сапары кезінде Моди: «Үндістан мен Ресей әрқашан халықаралық мәселелер бойынша бір жақта болды», – деді. Болашақта бұл стратегия үлкен дивидендтер әкелуі мүмкін. Нью-Дели Пәкістанның негізгі бәсекелесі, Бейжің ШЫҰ-2015 саммитінде Мәскеудің Үндістандағы қолдауын теңестіру үшін демеушілік жасаған және Қытайдың Исламабадпен «ауа-райының достығы» деп аталатын іс-әрекетіне қатысты үлкен алаңдаушылыққа ие. 2017 жылдың мамырында Нью-Дели Қытай мен Еуразия елдері арасындағы сауда және инфрақұрылымдық байланыстарды кеңейтуге бағытталған Бейжіңде кеңінен жарияланған «Бір белдеу және бір жол» саммитіне делегация жіберуден бас тартты.
Д. Гроссман Үндістанның ресми мәлімдемесіне сәйкес, «Бір белдеу және бір жол» флагмандық жобасы – Қытай-Пәкістан экономикалық дәлізі – «егемендік пен аумақтық тұтастықты құрметтейтін»жолмен жүргізілмегенін еске салады.
Үндістан оппозициясы Кашмирдегі даулы аймақ арқылы дәліз салу жоспарына және оны Пәкістанның стратегиялық орналасқан Гвадар портымен байланыстыру жоспарына қарсы тұрып, премьер-министр Нарендра Модиді өткен айда өткен ШЫҰ саммитінде сөйлеген сөзінде бұл мәселені тағы да айтуға шақырады.
Нью-Дели дәлізді ШЫҰ аясында сынауды жалғастыруы мүмкін, өйткені Үндістан толыққанды мүше бола отырып, ШЫҰ-ның барлық мүшелерінің мүдделеріне сай келмейтін оқиғаларға наразылық білдіруге құқылы. ШЫҰ сонымен қатар Үндістан үшін Қытай мен Пәкістан арасындағы өте тығыз қарым-қатынас ниетіне үнемі күмән келтіретін тағы бір қоғамдық көріністі ұсынады.
Үнді-Пәкістан шиеленістері кейде күшейе түседі және Пекин екі тарапты да ШЫҰ-ны екіншісін сынайтын алаң ретінде қолдана алады. Ірі оқиға болмаған кезде Бейжің бұл жағдайдың нәзіктігін жақсы басқарды. Маусым айының басында ШЫҰ мүшелігі Үндістан мен Пәкістан арасындағы қарым-қатынасқа оң әсер ете ме деген сұрақ қашан қойылды.
Қытай өкілі Хуа Чунинг: «мен Пәкістаннан келген журналист осында, ал Үндістаннан келген журналистер сол жерде отырғанын көремін. Мүмкін бір күні сіз бір-біріңізге жақын отыра аласыз». Сонымен қатар, қытай әскери күштерінің бейресми баспа органы the Global Times Үндістан мен Пәкістандағы ШЫҰ мүшелігі екіжақты оң дамуға әкеледі деген мақала жариялады.
Д. Гроссман, егер ол тым оптимистік болса да, ұйым алға жылжып келе жатқанда дұрыс тонды орнатады деп санайды. Бірақ Қытай қалаған нәтижеге жету мүмкіндігі аз.
Деп есептейді аналитик жақсы, Пекин тиіс ары қарай қарау Оңтүстік Азия. Бұл аймақта Үндістан мен Пәкістан Оңтүстік Азия аймақтық ынтымақтастық қауымдастығы деп аталатын көпжақты топтың мүшелері болып табылады. Нью-Дели Ауғанстан, Бангладеш және Бутанмен бірге өткен жылы Исламабад саммитіне бойкот жариялады, өйткені олар Пәкістан Үнді армиясының базасына террористік шабуыл жасады деп сенді.
Сот процесінде екіжақты мәселелерді талқылауға ресми тыйым салынса да, СААРК Үндістан мен Пәкістан арасындағы шағымдардың шабуылынан үнемі шаршайды. Пекин өзінің жақын одақтасы Исламабадты ШЫҰ-да сақтап қалуы мүмкін, бірақ Нью-Делиге қатысты бұл мүмкін емес.
Д.Гроссман атап өткендей, Ауғанстанның қауіпсіздігі ШЫҰ алдында тұрған тағы бір күрделі мәселе болып табылады. Ұйымның ажырамас құрамдас бөлігі Қытайдың «үш жамандыққа» – терроризмге, экстремизмге және сепаратизмге қарсы күресіне бағытталған Өңірлік терроризмге қарсы құрылым болып табылады.
Осыған қарамастан, Үндістан Қытай орнатқан терроризмге қарсы мақсаттар мен оның саясатының шындықтары арасындағы қайшылықтарды мұқият және негізді түрде бөліп көрсетуі мүмкін. Пәкістан барлау қызметтері Ауғанстандағы террористік топтарға, соның ішінде ауған талибандары мен Хаккани тобына қолдау көрсетуді жалғастыруда.
Сонымен қатар, Үндістан ауған үкіметіне өте жақын болғандықтан, ол Ауғанстанға бақылаушы мәртебесінен ШЫҰ-ның толық құқылы мүшесі мәртебесіне өтуге көмектесуге тырысуы мүмкін. Бұл Үндістанға топта одан да көп күш беріп, Ресейдің позициясын нығайтуға көмектеседі.
Оңтүстік Азиядағы Қытай мен Үндістан арасындағы ұзаққа созылған шекаралық даулар мен өткір геостратегиялық бәсекелестік Бейжіңнің Нью-Делимен ШЫҰ аясында қол жеткізе алатын кез-келген ынтымақтастығын жеңілдетуі мүмкін. Қытай мен үнді әскерлері қарама-қайшылықта болған доклам дау-дамайы олардың құрлық шекарасы бойындағы бірнеше нүктелердегі шиеленісті қатынастардың соңғы мысалы ғана.
Теңіз территорияларында өзара сенімсіздік сақталып отыр, ал Үндістан үкіметі жақында стратегиялық маңызды Андаман және Никобар аралдар тізбегіндегі қытайлық стратегияны – қақтығыс кезінде әскери артықшылық бола алатын Үнді Мұхитындағы теңіз порттарына қол жетімділікті басып алуға бағытталған «інжу жіптеріне» қарсы тұру үшін өз позициясын нығайтты. Сірә, мұндай өзара сенімсіздік ШЫҰ-дағы келіссөздерге болжап болмайтын тәсілдермен әсер етеді.
Д.Гроссманның пікірінше, Үндістан ШЫҰ-да Бейжің үшін жағымсыз қосымша және тітіркендіргіш болуы мүмкін, бірақ Қытай өзінің аймақтық міндеттеріне жету үшін ШЫҰ-ға онша мұқтаж емес. 2001 жылы құрылған күннен бастап ШЫҰ Бейжіңге көршілерімен өзара іс-қимыл жасауға жемісті жол ашты, онда Мәскеу әлі де басым.
Бірақ бүгінде Қытайдың экономикалық және әскери күші оны одан сайын күшейтеді – оның әсері күшейе түсуде, ал Ресейдің ықпалы бір уақытта құлдырауда. Мысалы, егер Үндістан Бейжіңнің «Бір белдеу және бір жол» бағдарламасына кіруден бас тартса, Қытай Үндістанның жетекші сауда серіктесі және Орталық және Оңтүстік Азияның барлық елдері үшін маңызды нарық болып қала береді, оларға бірнеше тартымды нұсқалар қалдырады.
Үндістанның ШЫҰ-ға кіруі, американдық сарапшының пікірінше, сонымен бірге Пекинді ұйымдағы, ұйым ішіндегі немесе одан тыс жұмыстарды ұйымдастырудағы маңызды рөлді қамтамасыз етуде ыңғайсыз жағдайға қалдыруы мүмкін. ШЫҰ-дағы толық сәтсіздік форумды ұйымдастырудағы жетекші рөліне байланысты Қытай үшін қолайсыз болар еді.
Қорытындылай келе, Д.Гроссман Бейжің 2018 жылдың маусым айында өткен келесі саммитте ШЫҰ-ның маңыздылығы мен мән-жайларының тағы бір көрінісін күте алады деп болжайды. Қытай қабылдаушы тарап ретінде бұл нәтижені одан да ықтимал етеді.
Дереккөз: https://www.rand.org/blog/2017/07/china-will-regret-indias-entry-into-the-shanghai-cooperation.html
