«Белдеу және Жол» (ББЖ) және «Нұрлы Жол» бастамаларын Қазақстан аумағында жүзеге асыру, елдің Еуразиядағы стратегиялық транзиттік торап ретіндегі рөлін нығайтуда маңызды рөл атқарды.
«Белдеу және Жол» (ББЖ) бастамасы Қытай Халық Республикасы тарапынан 2013 жылы ұсынылған болатын. Бұл бастама Еуропа, Азия және Африка елдері арасындағы экономикалық ынтымақтастықты және интеграцияны дамыту мақсатында жаһандық инфрақұрылымдық желі құруды көздейді. Қазіргі уақытта бұл бастамаға 140-тан астам ел мен 30 халықаралық ұйым қосылып, көлік, энергетика, логистика және цифрлық дәліздерді дамыту жобаларын қамтиды.
Қазақстанның «Нұрлы Жол» бағдарламасы 2014 жылы қараша айында Қазақстанның Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевпен жаһандық экономикалық қиындықтарға жауап ретінде ұсынылды. Бұл жаңа экономикалық бағыт елдің инфрақұрылымын жаңғыртуға, экономикалық өсімді ынталандыруға және Қазақстанның өңірлері мен халықаралық деңгейдегі көлік байланыстарын жақсартуға бағытталған. Бағдарлама негізінен көлік-логистика, индустрия, энергетика және әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға көңіл бөлді.
Қазақстан үшін ББЖ бастамасына қатысу және «Нұрлы Жол» бағдарламасын іске асыру жаһандық сауда ағындарына интеграциялану және Еуразиядағы негізгі транзиттік торап ретінде өз орнын нығайту үшін бірегей мүмкіндіктер ашты. Бұл екі ауқымды жоба ұлттық инфрақұрылымды жаңғырту, инвестицияларды арттыру және халықаралық ынтымақтастықты жандандыруда маңызды рөл атқарды.
ББЖ мен «Нұрлы Жол» бастамалары Қазақстан аумағында көлік және логистика салаларында елеулі өзгерістердің катализаторына айналды. Қытаймен ынтымақтастықтың арқасында Қазақстан инфрақұрылымын айтарлықтай жаңғыртып, көлік дәліздерінің өткізу қабілетін арттырды, логистикалық операциялардың тиімділігін жақсартты және әртүрлі елдермен және өңірлермен сауда байланыстарын кеңейтті.
«Нұрлы Жол» бағдарламасының мақсаты Қазақстанды Еуразия құрлығындағы негізгі көлік және транзиттік торапқа айналдыру болды, бұл Қытайдың «Белдеу және Жол» жаһандық бастамасымен толық сәйкес келеді.
Қазақстан мен Қытай арасындағы бұл бастамалар аясындағы ынтымақтастық инфрақұрылымды жаңғырту, көлік дәліздерін кеңейту және сауда ағындарын жандандыруда таңғаларлық жетістіктерді көрсетті. Алайда, бұл динамиканы әрі қарай нығайту және халықаралық деңгейдегі танымалдылықты арттыру үшін жаңа тәсілдер мен технологияларды енгізу қажет.
Қазақстан мен Қытай өздерінің стратегиялық бастамаларының тиімділігін арттырып, инновациялар мен көлік және логистика саласындағы тұрақты дамуды ілгерілету арқылы әлемдік аренадағы өз позицияларын нығайтуы тиіс. Бұл Еуразия мен жаһандық нарықтар арасындағы экономикалық байланыстарды күшейтумен қатар, аймақтағы ұзақ мерзімді тұрақтылық пен өркендеуді қамтамасыз етеді.
Көлік дәліздерін дамыту — Қазақстан Республикасының стратегиялық дамуының негізгі бағыттарының бірі. Ел өзін Еуропалық Одақ, Қытай, Ресей сияқты ірі экономикалық орталықтармен, сондай-ақ Үндістанды қамтитын Оңтүстік Азия елдерімен байланыстыратын көпір ретінде қарастырады. 2023 жылы Қазақстанның көлік және қоймалау секторлары негізгі капиталға рекордтық инвестициялар тартты, бұл көрсеткіш 2,5 трлн теңгеге жетті. Бұл 2022 жылмен салыстырғанда 40,3%-ға (немесе 938 млрд теңгеге) көп. Осы секторлардың инвестициялардың жалпы көлеміндегі үлесі де 10%-дан 14,5%-ға дейін өсті, бұл олардың ел экономикасындағы артып келе жатқан маңызын көрсетеді. Соңғы бес жыл ішінде инвестициялар өсімінің тұрақты оң динамикасы байқалды: 2019 жылмен салыстырғанда инвестициялар көлемі екі есе өсіп, 1,2 трлн теңгеден 2,5 трлн теңгеге жетті.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылғы 2 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында көлік және логистика инфрақұрылымын дамытудың стратегиялық маңыздылығын атап өтті: «Көлік-логистика секторын дамыту біздің стратегиялық басымдығымыз болып табылады. Еуразияның дәл ортасында орналасқан географиялық жағдайымыз — бұл біздің зор бәсекелестік артықшылығымыз. Көлік инфрақұрылымына құйған инвестицияларымыз сөзсіз өз нәтижесін береді».
Бұл бағытта Қытайдың рөлі өте маңызды, себебі ол Қазақстанның көлік секторындағы ең ірі инвестор болып табылады. «ҚХР-Орталық Азия» бірінші саммиті барысында ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин Қытай мен Орталық Азия елдері арасындағы ынтымақтастықты қолдау және олардың ұлттық дамуына жәрдемдесу мақсатында 26 миллиард юань қаржылық көмек пен қайтарымсыз қаражат бөлінетінін жариялады.
«Белдеу және Жол» бастамасы аясындағы он жылдан астам уақыттық ынтымақтастық келесі нәтижелерге алып келді:
– Қазақстанда 2500 км-ден астам ұлттық теміржол және 12 500 км автожол жаңғыртылды;
– Қазақстан мен Қытай арасындағы тауар айналымы 1992 жылғы 400 миллион АҚШ долларынан 2023 жылы 41 миллиард долларға дейін өсті, бұл 100 есеге артқанын білдіреді;
– Қытай Орталық Азияда Қазақстанның ең ірі сауда серіктесіне айналды, Қазақстанның сыртқы сауда айналымының үштен біріне жуығын (28,3%) қамтамасыз етеді;
– «Белдеу және Жол» бастамасы салынған қаражат көлемі бойынша басқа халықаралық инфрақұрылымдық жобалардан, мысалы, «Global Gateway» жобасынан айтарлықтай асып түсті. Қытай Орталық Азияда көлік және логистика саласында Қазақстанның басты серіктесіне айналды. Аймақтағы кейбір елдер, мысалы, Тәжікстан, өз инфрақұрылымын дамыту үшін еуропалық институттардың несиелерінен бас тартып, қытайлық қаржыландыруды таңдады.
Сараптама барысында Қазақстан Республикасының көлік саласындағы «Белдеу және Жол» (ББЖ) және «Нұрлы Жол» бастамалары аясында 14 бірлескен жоба анықталды. Қазақстан Орталық Азия елдері арасында ең көп инвестиция тартты, ал Қытай өңірдің көлік саласындағы негізгі инвестор болып табылады. Еуропалық Одақ пен Үлкен жетілік елдері де қомақты қаржы салып, қытайлық инвестицияларға теңдес деңгейге жетті. Бұл талдау жобалардың ауқымын, қаржыландыру көздерін, стратегиялық маңыздылығын және Қазақстанда ББЖ-ді жүзеге асыруды қамтиды.
ББЖ жобалары экономикадағы әртүрлі секторларға, соның ішінде өңіраралық көлік байланыстарын дамытуға, қалалық инфрақұрылымды және порттарды жаңғыртуға бағытталған. Көлік инфрақұрылымын дамыту аясында «Орталық-Оңтүстік» және «Орталық-Батыс» сияқты негізгі көлік дәліздерін жаңарту және қайта құру жұмыстары жүргізілуде. Ерекше назар стратегиялық маңызы бар теміржол желілеріне, мысалы, Шалқар-Бейнеу және Арқалық-Шұбаркөл желілеріне аударылды. Сонымен қатар, Ақтау портының жаңғыртылуы, Құрық сияқты жаңа порттардың және «Қорғастың Шығыс қақпалары» сияқты құрғақ порттардың құрылысы маңызды элемент болып табылады.
Қалалық инфрақұрылым дамуы бойынша маңызды жобалар Астанада теміржол жүйесін салу және Алматы-1 — Шу теміржолын жаңғырту болып табылады, бұл қалалық мобильділікті едәуір арттырады. Бұл жобалар Қазақстанның ұлттық және халықаралық деңгейдегі көлік байланыстарын нығайтуға бағытталған, бұл ББЖ-дің Еуразиядағы сауда және көлік байланыстарын құруға арналған жаһандық инфрақұрылымдық желіні қалыптастырудағы стратегиялық мақсатына сәйкес келеді.
Қазақстандағы жобаларды қаржыландыру қытайлық инвестициялар, жергілікті қаражат және көпжақты қаржыландыру комбинациясын қамтиды. Қытайдың Эксимбанкі бірқатар жол жобаларын жүзеге асыру үшін шамамен 727 миллион АҚШ доллары көлемінде несие берді. Азия инфрақұрылымдық инвестициялар банкі (AIIB) Қарағанды-Балқаш учаскесі және «Орталық-Батыс» жолы сияқты жобаларды қаржыландыру үшін 1,963 миллиард АҚШ доллары көлемінде несие бөлді. Қытай Даму Банкі Астананың теміржол жүйесін жаңғыртуға 80% қаражат салып, 1,51 миллиард АҚШ долларын құрады.
Бұдан бөлек, Қазақстанның Ұлттық қоры және «Қазақстан Темір Жолы» (Қазақстанның теміржолдары) теміржол желісі мен порттарды жаңғырту жобаларын жүзеге асыруға елеулі үлес қосты. Сондай-ақ, халықаралық қаржы ұйымдары, соның ішінде Халықаралық Қайта Құру және Даму Банкі (МБРР), Еуропалық Қайта Құру және Даму Банкі (ЕҚҚДБ), Ислам Даму Банкі және Азия Даму Банкі (АДБ) 3,4 миллиард АҚШ доллары көлемінде жалпы несие бөлді. Жеке инвестициялар да шығыс Еуропа — Шығыс Қытай автомагистралін қоса алғанда, жобаларға тартылды, бұл жоба құнының шамамен 32% құрады.
Ақтау портын жаңғырту және Шалқар-Бейнеу теміржолын жаңғырту сияқты кейбір жобалар қытайлық тікелей қаржыландыруды пайдаланбаған, бұл Қазақстанның ББЖ шеңберінде әртүрлі қаржыландыру көздерін тарту мүмкіндігін көрсетеді.
Жүзеге асырылған жобалар Қазақстанның ұлттық даму мақсаттарына және ББЖ-дің стратегиялық мақсаттарына сәйкес келеді. Шығыс Еуропа — Шығыс Қытай автомагистралі және негізгі теміржол желілері сияқты көлік дәліздерін күшейту транзит уақытының қысқаруына, жүк көтерімділіктің артуына және Азия мен Еуропа арасындағы сауда ағындарының тиімдірек қозғалуына ықпал етеді.
Жүзеге асырылған жобалар Қазақстанның ұлттық стратегиялық мақсаттарымен тығыз байланысты және елдің Еуразиядағы негізгі транзиттік торап ретіндегі орнын нығайтуға ықпал етеді. Шығыс Еуропа — Шығыс Қытай автомагистралі сияқты көлік дәліздерін жаңғырту және Шалқар-Бейнеу және Арқалық-Шұбаркөл теміржол желілерін дамыту транзит уақытын едәуір қысқартты және жүк көтерімділігін арттырды, бұл Қазақстан арқылы транзит көлемінің өсуіне әкелді.
Инфрақұрылымның дамуы сонымен қатар елдің негізгі аймақтарында, соның ішінде Ұлытау, Ақтөбе, Қызылорда және басқа да өңірлерде экономикалық белсенділіктің артуына ықпал етті. Сонымен қатар, порттарды жаңғырту және «Қорғастың Шығыс қақпалары» сияқты құрғақ порттардың құрылуы нәтижесінде логистикалық тиімділік айтарлықтай жақсарды.
Сонымен қатар, Астана мен Алматы қалаларында жүзеге асырылып жатқан жобалар қалалық мобильділікті жақсарту арқылы бұл ірі қалаларда өмір сүру сапасын арттырып қана қоймай, сонымен қатар экономикалық белсенділікті қолдауға ықпал етеді, бұл Қазақстанның аймақтық және жаһандық көлік жүйесіндегі стратегиялық позицияларын нығайтады.
Бұл жобалар тек ел ішіндегі көлік байланыстарын жақсартып қана қоймай, Қазақстанның Еуропа мен Азия арасындағы транзиттік көпір ретіндегі рөлін нығайтады, бұл «Белдеу және Жол» бастамасының маңызды бөлігі болып табылады.
ББЖ-ді Қазақстанда жүзеге асыру елдің инфрақұрылымын нығайтып, оны Еуразияның негізгі транзиттік торабы ретіндегі рөлін арттырды. Бұл сауда көлемінің ұлғаюына және аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал етті.
«Белдеу және Жол» мен «Нұрлы Жол» бастамаларының одан әрі табысты болуы үшін Қазақстан мен Қытай ынтымақтастықты тереңдетуді жалғастыруы, көпжақты инвестицияларды тартуы және жобалардың ұзақ мерзімді қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуі керек, сонымен бірге көлік дәліздерінің тиімділігін арттыру үшін инновациялық тәсілдерді енгізу қажет.
Қазақстанда ББЖ аясында жүзеге асырылып жатқан жобалар экономикадағы түрлі секторларды, соның ішінде көлік, логистика және инфрақұрылымды қамтиды. Бұл жобаларды қаржыландыру қытайлық, жергілікті және көпжақты көздерден біріктірілген қаражат есебінен жүзеге асырылады.
Еуразияның орталығындағы ерекше географиялық жағдайға ие Қазақстан ББЖ-ді жүзеге асыруда маңызды рөл атқарады. Алдағы уақытта ел өзінің транзиттік мүмкіндіктерін дамытуды, Қытаймен және басқа да елдермен ынтымақтастықты тереңдетуді және көпжақты инвестицияларды тартуды белсенді түрде жалғастырмақ.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Белдеу және Жол» бастамасының Қазақстан үшін маңыздылығын бірнеше рет атап өткен. 2024 жылдың 2 қыркүйегіндегі Қазақстан халқына Жолдауында ол былай деді: «Белдеу және Жол бастамасы Қазақстанның транзиттік әлеуетін нығайтып, әлемдік экономикаға интеграциялану үшін зор мүмкіндіктер ашады. Біз көлік және логистика инфрақұрылымын белсенді түрде дамытуды жалғастырамыз, бұл еліміздің өркендеуінің кілтіне айналады».
«Белдеу және Жол» бастамасы (ББЖ) тек Қытай үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін стратегиялық маңызға ие. Бұл бастама аясында Қытай тек экономикалық көшбасшы ретінде ғана емес, сонымен қатар жаһандық ынтымақтастықты дамытуға қозғаушы күш ретінде әрекет етеді, ол экономикалық өсім мен тұрақты дамуға жаңа мүмкіндіктер тудырады. ББЖ инфрақұрылым мен сауда байланыстарын дамытуға бағытталған, бұл елдер мен аймақтар арасындағы өзара байланысты жақсартады, көлік қолжетімділігін арттырады және экономикалық интеграцияны күшейтеді.
Қытай үшін бұл бастама жаңа нарықтарға, ресурстарға және серіктестіктерге қол жеткізуді ашып, оның әлемдік аренадағы орнын нығайтады. Серіктес елдердегі инфрақұрылымдық жобаларға инвестиция салу олардың экономикалық тұрақтылығын күшейтеді, сондай-ақ бұл елдердің тұрғындарының өмір сүру деңгейін жақсартады. ББЖ аясындағы ынтымақтастық технологиялармен, біліммен және тәжірибемен алмасуға мүмкіндік береді, бұл қатысушы елдердің өзара нығаюына және өркендеуіне әкеледі.
Қытай әлемдік дамуда жетекші рөл атқарады, бейбіт ынтымақтастық, бірлескен даму және барлық елдер үшін тұрақты болашақ қағидаттарын ілгерілетеді. Қытайдың ББЖ арқылы әлемдік инфрақұрылымды дамытуға қосқан үлесі жаңа экономикалық жолдардың құрылуына ықпал етеді, бұл сайып келгенде халықаралық сауданы жеделдетеді, жаңа нарықтарға қолжетімділікті жеңілдетеді және елдер арасындағы экономикалық теңсіздіктерді азайтады.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде осы бастаманың аймақ үшін маңыздылығын атап өтті: «Белдеу және Жол бастамасы ұзақ мерзімді және тұрақты ынтымақтастықты дамытуға арналған платформа болып табылады, ол экономикалық өсімге ғана емес, тұрақты дамуға жағдай жасайды». Азия мен Еуропа арасындағы маңызды транзиттік торап болып табылатын Қазақстан бұл бастаманы жүзеге асыруда шешуші рөл атқарады және аймақтық және жаһандық экономикалық байланыстарды нығайту үшін Қытаймен ынтымақтастықты жалғастырады.
Қытайды зерттеу орталығы
