23.10.2023
17-18 қазанда Бейжіңде Еуразияның инфрақұрылымдық дамуының бола-шағын айқындап қана қоймай, сонымен қатар әлемдік саяси трансформацияға қатысты жаңа сұрақтарды тудыратын «белгілі» оқиғалардың бірі – «Бір белдеу, бір жол» Үшінші халықаралық форумы өтті. және Орталық Азия аймағындағы-дай және жалпы дүние жүзіндегідей экономикалық тәртіп. Бай Солтүстік пен «жаһандық оңтүстік» арасындағы концептуалды түрде, Батыс жетекшілік ететін неолибералдық перспектива мен «батыс емес елдердің» коммунитаризмі ара-сындағы өсіп келе жатқан қарама-қайшылық бүгінде бірқатар халықаралық қақтығыстарда өте қатал түрде көрініс табуда және «ақаулық аймақтары». Жақындаудың өзара қолайлы тұғырнамасын қалыптастыру әлемдік экономика-ның тұрақты дамуы мақсатында өзекті дискурсқа айналуда. Біздің көзқарасы-мыз бойынша, «Белдеу және жол» бастамасы батыстық жолға балама емес, әртүрлі ұлттық экономикалар мен аймақтық нарықтардың бір-бірімен нақты әлеуетін синергетика мен құрылымдық үйлестірудің өзіндік тұжырымдамасы болып табылады.
Жалпы алғанда, Қытай экономикасының соңғы жетістігі және оның ішкі дамудағы теңгерімсіздікпен де, әлемдік экономиканың «жаңа нормасымен» де байланысты өте күрделі экономикалық мәселелердің «проблемалық аймағына» кіруі өзара тығыз байланыспен байланысты және, сонымен қатар Қытай мен Ба-тыс әлемі арасындағы текетіреспен шектесетін бәсекеге қабілеттілік. Объек-тивті түрде Қытай жөнелтілетін «Батыс модернизация пойызының» «төбеле-сінен секіріп», одан сөзсіз пайда ала алды, бұл олардың өзара саудасы мен ин-вестициясының көлемінен, сондай-ақ сапалы нәтижелердің заманауи сипаты-нан көрінеді. Қытайдың экономикалық дамуы. Осы симбиоздың нәтижесінде Қытай бүгінде дамушы елден әлемдік экономиканың алпауытына айналды, ол қолданыстағы «ойын ережелеріне» өзгерістер енгізуге қабілетті, жаңа даму жо-баларына бастамашы болды, әртүрлі елдерді, әсіресе «жаһандық оңтүстік» экономикалық қатынастардың жаңа тәртібін құруда. Менің ойымша, сондықтан «Белдеу мен жол» Батыста «шақыру» ретінде қабылданады, дегенмен дамушы нарықтардың экономикасы үшін жаңартылған инфрақұрылым түріндегі бұл ба-стаманың жемісі жалпы Батыс үшін өте пайдалы. «Шеткі мәртебесінен» бірте-бірте шығып келе жатқан Орталық Азия да әртүрлі ірі жаһандық құрылымдар-дың және олар басқаратын перспективалар мен даму үлгілерінің бәсекелестік күресіне тартылуда. «С5+» диалог форматының бүгінгі таңдағы танымалды-лығы осымен байланысты екені анық, онда белгілі бір контексте Орталық Азия-ны орналастыру перспективалары талқыланады. Қазақстанның «Белдеу, бір жол» жобасына белсенді қатысуы біздің еліміздің қытайлық инвестицияға, ин-фрақұрылымды жаңғыртуға және көршілерінің кең нарығына қол жеткізуге мүдделі екенін ғана емес, сонымен қатар Батыс пен Шығыстың жалпы мүддесін, оның ішінде «Белдеу мен Жол» жобасына қатысуын көрсетеді. Шығыс», Ресей, Қазақстанның қазіргі уақытта бұзылған экономикалық өзара іс-қимылды үй-лестіру үшін әртүрлі үлгілердің, принциптер мен әлеуеттердің синергиясы кеңістігі ретіндегі жаңа рөлінде. Біздің еліміздің аумағында қазіргі уақытта бұрын-соңды болмаған икемді, іс жүзінде жеке теңшелген жеңілдетілген еңбек жағдайлары жасалған әртүрлі елдердің компаниялары сәтті жұмыс істеп қана қоймайды, сонымен қатар қандай да бір «өркениеттік тамырдан» өзара әрекет-тесудің интеграцияланған экономикалық үлгілері қалыптасуда.” және олар бол-маған елдер. Қазақстан Еуразияның орталығындағы өзіндік «синергетикалық хаб» болып табылады, әртүрлі нарықтарды біріктіреді және оларды саяси се-бептермен жауып тастайды. Бұл аумақта қарама-қайшылықты геосаяси балқы-ту ғажайып түрде жеңіп, ымыраға жол беріп, өсу мен ынтымақтастықтың бірлес-кен нүктелерін ашуға мүмкіндік береді. Менің ойымша, бұл жетекші «ойыншы-лардың» Қазақстанға жүктеп отырған маңызды рөлін түсіндіреді.
Қазақстанда басталған «Бір белдеу, бір жол» бағдарламасын жүзеге асы-рудың бірінші онжылдығы Қытай басшылығының оны ілгерілету үшін өзінің үлгілі серіктесі Қазақстанды сәтті таңдағанын көрсетті. Дәл біздің елімізде Қы-таймен бірлескен ынтымақтастық жобалары үлгілі түрде жүзеге асырылуда, бұл «Белдеу, бір жол» бойындағы өзара іс-қимылдың өте нақты нәтижелерін көрсе-теді. Мысал ретінде әлемдік нарыққа мұнай және газ ресурстарын жеткізудің әртараптандырылған бағыттарын келтіруге болады; Шығыс пен Батыс ара-сындағы қауіпсіз, тұрақты және мемлекет кепілдік берген мультимодальды көлік дәліздерін қалыптастыру; бірлескен өнеркәсіптік кооперация бағдарламасының 52 жобасында қытайлық инвестициялар мен технологияларды қолдау арқылы елдің өнеркәсіптік-аграрлық кешенін заманауи негізде қайта құрылымдауды жүзеге асыру; қазақстандық азық-түлік кластері кәсіпорындарының Қытай нарығын дамыту мүмкіндіктерін кеңейту; Қазақстанның Жаңа Экономикалық бағдарламасына сәйкес шетелдік, оның ішінде Қытай капиталының қатысуымен экономиканың өңдеуші салаларының үлесін арттыру стратегиясына бағдарлану.
Дегенмен, «Бір белдеу, бір жол» бастамасының екінші онжылдығы тек негізгі билік орталықтарының ғана емес, сонымен қатар жаңа «ережелерді» қалыптастыру үшін қарым-қатынастардың ірі экономикалық жүйелерінің өрістеп жатқан геосаяси күресі жағдайында жүзеге асырылатыны анық. ойынның» әлемдік экономикадағы. Осы тұрғыдан алғанда, «Белдеу мен жол» бағдарлама-сының жаңа жағдайларда шаруашылық субъектілерінің өзара әрекеттесуінің идеологиялық алаңы ғана емес, сонымен бірге жалпы әлемдік тәртіпті түбегейлі өзгертуге үлес қосу мүмкіндігі бар. Біздің көз алдымызда әлемдік экономикалық жүйенің жаңа поляризациясы мен құрылымдалуы жүріп жатыр. Батыс әлемдік дамудың американдық экономикалық моделінің тұрақтылығына толық кепілдік бере алмайды. Экономикалық ынтымақтастықтың неолибералдық дизайнының сызықтық перспективасы ағымдағы нарықтар арасындағы өзара әрекеттестіктің желілік, қолшатырлық жүйесімен ауыстырылады. Осыған байланысты, өздерінің біріктірілген «ойын ережелері» бар автономды және қарқынды дамып келе жатқан нарықтар арасындағы синергия перспективасын қарастырған жөн. «Белдеу мен жолдың» рөлі осы тұрғыдан маңызды болуы мүмкін, ол екеуін байланыстыратын буын және Қытай үшін жаңа интеграцияланған сыртқы нарық ретінде.
Өзінің дамуының алғашқы онжылдығында «Белдеу және жол» бастамасы кең ауқымды кеңейту стратегиясымен сипатталды, ол кезде Қытай дипломати-ялық күш-жігерінің арқасында оны жүзеге асыруға қатысуға 147 мемлекет пен үш ондаған халықаралық ұйымды «шақыра» алды. Сонымен қатар, елдер ара-сындағы қатысу дәрежесі де, әлеуетті үлесі де әртүрлі болып шықты. «Белдеу және жол» бастамасы жобаларына қатысу стратегиясы негізінен «жұмсақ күш» дипломатиясының құралдарына сүйенді, ол айтарлықтай елеулі инвестициялық инвестицияларды және Қытайдың қатысушы елдерге тиімді преференцияларын қамтамасыз етті, бұл нәтиже әрдайым есептелмейді. Дегенмен, Пекин саясаты-ның абсолютті нәтижесі американдық біржақтылыққа негізделген әлемдегі қол-даныстағы «иерархиялық» экономикалық қатынастар жүйесіне тартымды бала-ма ретінде әрекет ететін елдер арасындағы өзара әрекеттесу үшін жеткілікті икемді платформаны құру деп атауға болады. Оған мысал ретінде Азия ин-фрақұрылымдық инвестиция банкі, Жібек жолы қоры және Эксим банкі мен Қы-тай даму банкінің өз мүмкіндіктері түрінде «Белдеу мен жол» ұйымының өзіндік қаржылық және банктік архитектурасын құру болып табылады. Алайда, көбіне-се бұл құралдардың қызметі нақты экономикалық субъектілердің, әсіресе шағын және орта бизнестің экономикалық пайдасымен емес, саяси мақсаттылықпен реттеледі. «Бір белдеу, бір жол» жобасын іске асырудың бірінші кезеңі, негізінен, мемлекеттің бақылауы мен кепілдігімен ірі қытайлық кәсіпорындардың экономикалық кеңеюімен сипатталды. Бастама аясында Қытайдың елдермен ынтымақтастығын кеңейту әр түрлі деңгейдегі бизнестің ағымдағы қажеттілік-терін қанағаттандыратын әртүрлі шаруашылық субъектілерінің жобаларына қатысуды көздейді. Атап айтқанда, Қазақстанда «Қазинвест» ҰК» АҚ инвестици-ялық портфелінде қаржыландыру көлемі аз шағын және орта бизнес субъ-ектілерінің қанағаттандырылмаған коммерциялық ұсыныстарының айтарлықтай көп саны бар. Бір қызығы, Қытай Төрағасы Си Цзиньпиннің 3-ші халықаралық «Бір белдеу, бір жол» форумында сөйлеген сөзінде осы жағына ерекше мән берілген. Осылайша Қытай басшысы: «Қытай тек мегажобаларды ғана емес, ауқымы үлкен емес, халықтың әл-ауқатын арттыру тұрғысынан тиімді жобалар-ды жүзеге асыруға жан-жақты ықпал ететін болады. «Белдеу және жол» аясындағы жобаларды нарықтық және коммерциялық қолдау ретінде Қытай даму банкі мен Қытайдың Эксим банкі 350 миллиард қытай юанына несие желісін құрып, Жібек жолы қорын 80 миллиардқа ұлғайтады. Қытай юаны. Ағымдағы Форум аясында Бас атқарушы директор (CEO) конференциясында 97,2 миллиард АҚШ доллары болатын ынтымақтастық туралы келісімдерге қол қойылды. Қытай халықтың өмірін жақсарту үшін тағы 1000 шағын жобаны жүзе-ге асырады».
«Бір белдеу, бір жол» бастамасының жаңа онжылдығындағы тағы бір өзекті мәселе – оны жүзеге асыруға бірқатар елдердің тиімсіз қатысуы. Осыған байланысты екі жекелеген елдің «Белдеу және жолға» қатысу тиімділігіне және қатысушы елдердің ортақ мүдделері үшін нақты көліктік-логистикалық дәлізді құрудың орындылығы мен болашағына өзіндік аудит жүргізу маңызды болып көрінеді. Менің ойымша, елдердің өздері үшін «Белдеу және жол» бағдарлама-сына қатысу мүмкіндігі мен әлеуетін объективті бағалау маңызды. Бастамаға табысты қатысу үшін жалпы ережелер мен критерийлерді қабылдау маңызды сияқты. Қытай Халық Республикасы Төрағасының сөзінде де айтылды: «Адал жол салу». Қытай мен оның серіктестері «Адал ОБОР құрылысының жетістіктері мен перспективалары» атты құжатты жариялауға, «Адал ОБОР құрудың озық принциптерін» әзірлеуге және ОБОР кәсіпорындарының тұтастығын бағалау жүйесін құруға ниетті. «Адалдық» дегенде біз нақты бір елдің «Белдеу және жол» бастамасына қатысу мүмкіндігі мен тиімділігін, әрбір елдің қатысудың нақты мүмкіндіктерін объективті бағалауын айтамыз. Бұл осы бастаманы жүзеге асыруға толық қатысуға мүмкіндігі жоқ немесе осы кезеңде форс-мажорлық жағдайлар орын алған, мысалы, олар соғыста немесе санкциялық режимде. Мұндай елдер бүгінде «Бір белдеу, бір жол» бағдарламасының тиімді жұмысы-на үлкен кедергі болып отыр. Мұндай мемлекеттер үшін бастама аясында одан әрі ынтымақтастық үшін «арнайы ұсыныстар» әзірленеді деп күтілуде.
Қазақстанның «Бір белдеу, бір жол» бастамасына одан әрі табысты қатысуы үшін Қазақстан аумағы арқылы тиімді көлік логистикасының маңызды жобаларының бірі TITM (Транскаспий халықаралық көлік жолы) орта жолын жаңарту болып табылады. Бұл бағыт Қытай басшысының сөзінде де атап өтілді: «Бір белдеу және бір жол» бастамасы кеңістігінде өзара байланысты көлік желісін қалыптастыру. Қытай-Еуропа бағыты бойынша контейнерлік пойы-здарды сапалы дамытуды жандандырамыз, Транскаспий халықаралық көлік дәлізінің құрылысына қосыламыз, Қытай-Еуропа жүк пойыздары саласындағы халықаралық ынтымақтастық форумын жоғары деңгейде өткіземіз. Еуразиялық континентте тікелей теміржол және автомобиль көлігіне сүйенетін жаңа логисти-калық дәліздерді бірлесіп құру». Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 18 қазанда Бейжіңде өткен халықаралық форумда мәлім еткендей, Қазақстан қы-тайлық әріптестермен бірге алдағы үш жылда 1300 шақырым жаңа темір жол салу ниетін білдірді. Сондай-ақ Қазақстан мен Қытай шекарасында үшінші теміржол бекетін ашып, жаңа құрғақ порттар салу жоспарлануда. Қазақстанның солтүстік пен оңтүстікті, батыс пен батысты байланыстыратын халықаралық деңгейдегі ірі көлік-логистикалық хабқа айналу мүмкіндігі бар. континенттің шығысында. Бүгінде Қытайдан Еуропаға құрлық транзитінің 85%-ға жуығы Қазақстан арқылы өтеді. Соңғы 15 жылда бұл салаға 35 миллиард доллардан астам инвестиция құйылды. Қазақстан Президентінің Қытайға сапары барысын-да ол «CRRC Corporation Limited» компаниясының басшылығымен кездесіп, «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясы» АҚ мен CRRC арасында $1,3 млрд сомасына тиісті келісімге қол қойылды.Құжат 200 маневр сатып алуды қарастырады. және магистральдық тепловоздар, Қазақстанда инженерлік және сервистік орталықтар құру. Осылайша, Қазақстан «Белдеу және жол» аясында көлік-логистикалық ынтымақтастықты жүзеге асырудың практикалық қадамда-рын белгіледі. Дегенмен, Қытайдан Еуропаға Қазақстан арқылы өтетін теміржол магистралі мәселесі әлі де «сезімтал» күйінде қалып отыр. Белгілі болғандай, Қазақстан бұрынғы КСРО мен қазіргі Ресейдің кең габаритті стандарттарын қолданса, көлік саласында жұмыс істейтін кәсіпкерлер Қазақстан мен Қытай ше-карасын кесіп өту кезінде қомақты шығындарға мәжбүр болады. Атап айтқанда, контейнері бар вагондарды бір стандарттан екінші стандартқа ауыстыру үшін шекарада «қайта отырғызу» қосымша уақыт пен қаражатты қажет етеді. Са-рапшылар атап өткендей, Қырғызстан тарапынан жобаны қаржыландырудың белгісіздігінен Қытайдан Қырғызстан мен Өзбекстан арқылы өтетін теміржол дәлізін салу жобасын жүзеге асыруда күрделі мәселелер бар. Мұның бәрі Қы-тай мен ЕО арасындағы тауарлардың құны мен жеткізу уақытына әсер етуі мүмкін. Сондай-ақ TMTM «орта дәлізінде» Каспий теңізі деңгейінің төмендеуіне байланысты белгілі бір проблемалар бар, бұл жүктерді тасымалдау мәселесін айтарлықтай қиындатады. Әзірбайжанның Экология және табиғи ресурстар ми-нистрінің орынбасарының айтуынша, «соңғы он жылда Каспий теңізінің деңгейі 114 сантиметрге төмендеген».
Осыған қарамастан, Қазақстанның Батыстың да, Шығыстың да негізгі және тең құқылы серіктестерінің бірі ретіндегі қазіргі позициясы бізге «Белдеу мен жол» бастамасын тиімдірек және «Белдеу мен жол» бастамасын біріктіруге мүмкіндік беретін әртүрлі интеграцияланған жүйелердің синергетикалық мо-делін құруға мүмкіндік береді. қазіргі әлемдік экономикалық жүйе.жүйе. Қазақстан Батыспен қарым-қатынаста жақсы іскерлік беделге және «адал бро-кер» имиджіне ие. Бұл Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың АҚШ пен Герма-нияға сапары барысында сәтті көрсетілді. Батыс елдері Қазақстанды әртүрлі еуро-азиялық форматтағы еларалық қарым-қатынастар аясында тиімді және мүдделі серіктес ретінде қабылдайды. Демек, «Белдеу және жол» аясында ЕАЭО және Қытай арқылы Ресеймен тығыз байланысты ескере отырып, Қазақстанның Батыс пен Шығыс арасындағы нақты көліктік-логистикалық және коммуникациялық хаб ретіндегі маңыздылығы арта түседі.
Бұл орайда Шығыс пен Батыстың, Солтүстік пен Оңтүстіктің өзара әрекет-тесуі үшін әртүрлі көліктік-логистикалық схемаларға әлеуетті қатысу үшін де, өзін-өзі қамтамасыз ететін және өсіп келе жатқан тұтыну нарығы тұрғысынан да Орталық Азияның қалыптасып келе жатқан интеграциялық кеңістігі ерекше маңызға ие. миллион адам, Орталық Азияда тауарлардың, қызметтердің, капи-талдың және жұмыс күшінің еркін қозғалысын қамтамасыз ететін бірыңғай нарықтық кеңістікті қалыптастыру шартымен.
А. Әмребаев. Әсіресе «Қытайтану орталығы» үшін
