Соңғы 75 жылда Қытайдың экономикалық дамуы әлемдік экономикалық тарихтағы ең таңқаларлық трансформациялардың бірі болып келді. 1949 жылы құрылған Қытай Халық Республикасының аграрлық елден жойылған инфрақұрылыммен екінші үлкен экономикаға айналу жолы әлемдік экономика мен саясатта маңызды рөл атқарушы елге айналуына алып келді.
Экономикалық трансформацияның басталуы
1949 жылы Қытай Халық Республикасының құрылуы кезінде ел соғыстар мен саяси тұрақсыздықтың нәтижесінде қиратылған күйде болды. 1952 жылы елдің ЖІӨ-і бар болғаны 679 миллиард юань болды, және сол кезде Қытай ауыр экономикалық қиындықтарға тап болды. Негізгі мақсат экономиканы қалпына келтіру және күшті индустриалдық базаны құру болды.
Өнеркәсіптендіру және реформалар
Қытайдың экономикалық трансформациясының маңызды кезеңдерінің бірі 1950-1960 жылдары ауыл шаруашылығын ұжымдастыру және өнеркәсіптендіру болды. Дегенмен, осы кезеңдегі экономикалық саясат әрдайым сәтті болмады, бұл үлкен экономикалық шығындарға және гуманитарлық дағдарыстарға, оның ішінде Ұлы Қытай ашаршылығына әкелді.
1970 жылдардың аяғында жағдай өзгерді, Дэн Сяопин экономикалық реформалар мен ашықтық бағдарламасын бастады. 1978 жылы нарықтық экономикаға біртіндеп өту процесі басталды, бұл «қытай экономикалық ғажайыбының» бастамасы болды. Реформалардың негізгі элементтеріне экономикалық саясатты орталықсыздандыру, жеке секторды дамыту және шетелдік инвестицияларды тарту кірді.
Экономикалық өсім және ғаламдану
1980 жылдары Қытай әлемдік экономикаға белсенді интеграциялана бастады, бұл ЖІӨ мен экспорттың тұрақты өсуіне әкелді. Қытай Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, 2023 жылға қарай елдің ЖІӨ 126 триллион юаньнен асты, бұл Қытайды әлемдегі екінші үлкен экономикаға айналдырды. Экономикалық өсу халықтың өмір сүру деңгейінің елеулі өсуімен қатар жүрді. Халықтың жан басына шаққандағы ЖІӨ 1952 жылы 119 юаньнен 2023 жылы 89 358 юаньге дейін өсті, бұл 1952 жылғы деңгейден 89 есе көп.
Әлемдік өсуге үлес қосу
Қытай ғаламдық экономикалық өсуге жетекші драйвер болды. 1979 жылдан бері ел тұрақты өсу қарқынын көрсетті, бұл әлемдік экономикаға елеулі әсер етті. Дүниежүзілік банктің мәліметтері бойынша, 2023 жылы Қытай әлемдік ЖІӨ-нің шамамен 17%-ын құрады. Бұл өндірістік қуаттарды белсенді дамыту мен экспортты арттыру арқасында мүмкін болды. Қытай Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, 1979-2023 жылдар аралығында Қытайдың әлемдік экономикалық өсуге қосқан үлесі орташа жылына 24,8% болды.
Өнеркәсіп пен жоғары технологияларда көшбасшылық
Қытай экономикасының маңызды аспектілерінің бірі – оның өндірістегі көшбасшылығы. Қытай өнеркәсіптік тауарларды ең көп өндіруші және электроника, механикалық бұйымдар мен текстиль өнімдерінің ең ірі экспортері болып табылады. 2023 жылы жоғары технологиялық өнімдердің экспорты жалпы өнеркәсіп трансформациясы аясында өсуін жалғастырды, бұл инновациялар мен жоғары технологиялық өндірісқа көшуге бағытталған.
Қытай Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, 2013 жылдан бастап Қытай ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге (ҒЗТКЖ) инвестицияларды белсенді түрде арттыруда. 2023 жылы ҒЗТКЖ шығындары 33,278 миллиард юаньнен асты, бұл АҚШ-тан кейінгі екінші нәтижесі болып табылады. Ел ғарыштық технологиялар, кванттық есептеулер, жасанды интеллект және жаңартылатын энергия көздері сияқты салаларда жетістіктерге жетті.
Әлеуметтік жетістіктер мен өмір сүру деңгейінің өсуі
Экономикалық өсу халықтың өмір сүру деңгейінің жақсаруымен қатар жүрді. Халықтың орташа табысы елеулі түрде өсті, ал кедейлік пен теңсіздік көрсеткіштері төмендеді. Дүниежүзілік банктің мәліметтері бойынша, 2023 жылға қарай Қытай төмен табысты елдер категориясынан орташа табысты елдер қатарына кірді. Маңызды көрсеткіш ретінде халықтың нақты табыстарының өсуі болды: 2023 жылы қалалық халықтың табыстары 6,1%-ға, ал ауылдықтардың табыстары 7,6%-ға өсті.
Сыртқы әлемге ашықтық
Қытайдың экономикалық дамуының маңызды факторы оның әлемдік экономикаға интеграциялануы мен халықаралық ұйымдарға қатысуы болды. 2001 жылы ДСҰ-ға қосылу Қытайдың сыртқы саудасы үшін маңызды оқиға болды. 2023 жылы Қытай әлемнің ең ірі экспорттаушысы және импорттаушысы болып қалды, сондай-ақ шетелдік инвестициялар көлемі бойынша көшбасшы болды. Басқа елдермен екіжақты инвестициялар экономикалық өсуге маңызды бөлік болып, Қытайдың халықаралық саудадағы позицияларын нығайтуға мүмкіндік берді.
Қиындықтар мен перспективалар
Маңызды жетістіктерге қарамастан, Қытай бірқатар қиындықтарға тап болады, соның ішінде тұрақты экономикалық модельдерге көшу қажеттілігі, экологиялық мәселелермен күрес және басқаруды тиімділігін арттыру. Дегенмен, Қытай Ұлттық статистика бюросының есептері бойынша, үкімет бұл мәселелерді шешу үшін белсенді жұмыс істеп жатыр, соның ішінде жасыл технологиялар мен жоғары технологиялық экономикалық секторларды дамыту арқылы.
Қорытындылай келе, 75 жылда Қытай экономикалық даму саласында айрықша нәтижелерді көрсетті. Ел артта қалған аграрлық мемлекеттен әлемдегі ең ірі және динамикалық дамып келе жатқан экономикалардың біріне айналды, әлемдік экономика мен саясатта орталық рөл атқарып келеді. Жан басына шаққандағы ЖІӨ 75 жыл ішінде 89 есе өсті, ал Қытай жоғары технологиялық салалар мен өндірісте көшбасшы болды. Ел бар қиындықтарға қарамастан алға жылжып келеді және оның әлемдік экономикадағы рөлі келесі онжылдықтарда күшейе береді.
Дереккөз: https://www.stats.gov.cn/english/
Қытайды зерттеу орталығы
