06.10.2020
2020 жылғы қазан айының соңында Қытай астанасы Бейжіңде дәстүрлі түрде ҚХР – ның маңыздылығы бойынша екінші ішкі саяси іс-шарасы-19-шы сайланған Қытай Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің (ҚКП ОК) 5-ші пленумы болып өтті. Бұл кездесуде елдің алдағы жылдарға арналған саясатының негізгі ережелері бекітіледі.
Пленум барысында ҚКП Бас хатшысы Си Цзиньпин жұмыс туралы егжей-тегжейлі баяндама жасады, сондай-ақ ҚКП ОК-нің ҚХР-дың 2021-2025 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму жоспарының жобасына («14-бесжылдық») және елді дамытудың 2035 жылға дейінгі кезеңге арналған перспективалық мақсаттарына қатысты ұсынымдарын ұсынды.
5-ші пленум барысында жүзеге асыру кезеңі атап өтілді
«13-бесжылдық» (2016-2020 жж.) елдегі орташа өмір сүру қоғамын толық құру үшін шешуші кезең болды, оның негізгі индикаторы 2020 жылы абсолютті кедейлікті жеңу болды (қытай басшылығы үшін бұл міндет елдің даму стратегиясындағы негізгі міндеттердің бірі болып табылады және ҚКП жұмысының тиімділігін айқындайды).
Мәселен, «13-бесжылдықты» іске асыру кезінде ҚХР-ның ауылдық аудандарындағы шамамен 55,75 млн.кедей тұрғындар кедейліктен арылды (даму мен реформалардың 40 жылы ішінде 850 млн. – нан астам қытайлар кедейлік шегінен шығып, өздерінің әл-ауқатын арттырды).
Егер бұрын бұл міндет саяси мәнге ие болса (бұл ҚКП-ның халықтық партия ретіндегі ықпалына негізделген), қазір жаңа жағдайда бұл экономикалық контекстке ие. Қытай бірнеше ондаған жылдар бойы өз азаматтарының әл-ауқатына инвестиция салды. Енді нақ осы адами капитал (қуатты тұтыну нарығына қайта құрылған) экономика өсімінің жаңа драйвері болмақ.
Тағы бір үлкен жетістік – экономиканың өсуін сақтау. Сонымен бірге, Қытайдың ЖІӨ 2020 жылы 100 триллион юань (14,9 трлн. ақш долл).
«COVID-19» деп аталатын бүкіл жаһандық драмаға қарамастан, Қытай 48 ірі экономиканың бірі болды, онда ЖІӨ II тоқсанның қорытындысы бойынша 2019 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда көп болды.
Түрлі сараптамалық бағалаулар бойынша 2020 жылдың қорытындысы бойынша Қытай ЖІӨ өсімі жылдық 1-4% ауқымында бағалануы мүмкін. 2019 жылдың қорытындысы бойынша ҚХР жан басына шаққандағы ЖІӨ 10 262 АҚШ долларын құрады., 2035 жылға қарай «орташа дамыған елдердің» деңгейіне жету үшін берік негіз қалап, уақытты 15 жылға қысқартты (1987 жылы Дэн Сяопин Қытай бұл деңгейге 2050 жылға дейін жетеді деп мәлімдеді).
Қытай өзгеретін сыртқы ортаға жауап береді. Халықаралық ынтымақтастықтың күрт өзгерген жағдайында және тұрақсыз геосаяси жағдайда, оның ішінде Қытайдың қарқынды дамуымен Батыс елдерінің өсіп келе жатқан «тітіркенуі» жағдайында «14-ші бесжылдық» ҚХР-ды ішкі экономикалық сын-тегеуріндерге және өсіп келе жатқан сыртқы шиеленіске дайындайтын болады.
Осыған орай, Қытай басшысы тұрақты және икемді өсу үшін ішкі және сыртқы нарықтар арасындағы жақсы қатынасты қамтамасыз ету үшін ҚХР ішкі нарығына қайта бағдарлануды көздейтін «Қос циклдік» стратегиясын ұсынды.
«14-бесжылдық» жобасы келесі салаларды қамтиды:
– саяси жүйені дамыту және құқық үстемдігін нығайту;
– жаңа қағидаттардағы экономикалық жаңғырту;
– елдің сыртқы ашықтығын арттыру;
– ауылдық жерлерді одан әрі дамыту;
– қоршаған ортаны қорғауды күшейту және жаңа экологиялық саясат;
– инновациялық әлеуетті күшейту;
– мәдениет, өнер және ұлттық білім беруді дамыту;
– медицина деңгейін арттыру және денсаулық сақтау жүйесін нығайту;
– Жұмыспен қамтудың өсуіне және халықтың табысын арттыруға баса назар аудара отырып, әлеуметтік қамсыздандыру.
Сарапшылар» 14-ші бесжылдықпен » сапалы жаңа кезеңнің басталуын байланыстырады, бұл елдің Технологиялық даму деңгейі бойынша әлемде жетекші орынға көтерілуін болжайды.
ҚХР-ды дамытудың әзірленіп жатқан моделі ғылым мен техника саласындағы сапалы өсуге және өзін-өзі қамтамасыз етуге бағдарланатын болады. Ел технологиялық тәуелсіздікке, әсіресе жасанды интеллект, 5G желісі, суперкомпьютерлер және кванттық есептеулер сияқты барлық озық технологиялардың негізін құрайтын «жартылай өткізгіштерді» әзірлеуге және өндіруге баса назар аударады.
Негізгі бағыттардың бірі – жаңартылатын энергия көздері, материалтану, жаңа энергия көздеріндегі көлік, Биотехнология және ғарышты игеру (2020 жылдың жазында Қытай планетаны зерттеу үшін Марсқа өзінің алғашқы tianwen-1 зондын жіберді). 2025 жылға дейінгі түпкілікті жоспар халық өкілдерінің Бүкілқытайлық жиналысының (ХЖҰК) болашақ сессиясы барысында (шамамен 2021 жылғы наурызда) мақұлданатын болады.
СИ Төрағасының ҚКП пленумында сөйлеген сөзінен қандай қорытынды шығаруға болады?
Біріншіден, Қытай қайтадан өзгеруде. Бұл өзгерістің негізінде бұрынғы өсу көздері енді жұмыс істемейтіні туралы түсінік жатыр. «14-бесжылдық» жоспарында құрылымдық өзгерістер мен экономикалық өсу сапасын арттыруға баса назар аударылатын болады.
Өзгерістер сапалы болады және бүгінде ҚХР сынайтын негізгі аспектілерге әсер етеді деп болжануда: технологиялылық (made in China инновациялары), құқық үстемдігі (оның ішінде зияткерлік меншік саласында) және экологиялылық (шығарындыларды азайту және қоршаған ортаны қорғау).
Жаңа міндеттер кешенді түрде мемлекеттік дамудың барлық салаларын қамтиды. Ел 2025 жылға қарай өзінің тиімділігін едәуір арттыруды, инновациялық типтегі әлемдік көшбасшылар деңгейіне көтерілуді және перспективалы технологияларда серпіліс жасауды жоспарлап отыр.
Екіншіден, «14-бесжылдықтың» негізгі басымдықтарын талдау Қытай тек ішкі тұтынуға (өзінің әл-ауқатын арттыратын тұтынушылардың бір жарым миллиардтық нарығының күші) баса назар аудара отырып, сыртқы нарықтарға тәуелділікті одан әрі төмендетуге ұмтылатынын көрсетеді. АҚШ сарапшылары Қытайдың жетістіктері халықаралық шиеленісті күшейтеді дейді.
Нәтижесінде Америка Құрама Штаттары Жапония, Үндістан және Австралияны қамтитын Қытайға қарсы коалицияны белсенді түрде құруда (Америка президентінің өзгеруі Вашингтон саясатының өзгеруіне әкелмейді деп болжанады).
Осылайша, ішкі әлеуетке бағдарлану және халықаралық әріптестікке тәуелділіктің төмендеуі сырттан келетін қысымды теңдестіретін болады.
Үшіншіден, қазір Қытай дамуының бағыты-жан-жақты өзін-өзі қамтамасыз ету. ҚХР даму моделі түбегейлі өзгеруде-егер 40 жылға жуық қытай экономикасы әлемдік экономиканың өсуінің локомотиві болса, бүгінде керісінше.
Сыртқы әлеммен сауда жасау (сапалы импортқа назар аудару) Қытай экономикасы өсуінің драйверіне айналады және қоғамның әл-ауқатын арттыру аясында бір жарым миллиардқа жуық өткізу нарығы ҚХР-ның жаңа өсу циклі үшін база болады.
Бірнеше жылдан бері өткізіліп келе жатқан халықаралық ауқымдағы импорттық көрмелер – бұл экспорттаушыларды Қытай нарығындағы болашақ жұмысқа даярлаудың өзіндік бір түрі.
Төртіншіден, алдағы жылдары Қытай жаһандық бірінші нарыққа айналады деп күтілуде, ал «бір белдеу, бір жол» бастамасы сауда-экономикалық коммуникацияның басым арнасы болады деп күтілуде.
7 жыл ішінде белдеу мен жол әлемнің 120-ға жуық елінің ҚХР-мен ынтымақтастығының саяси және экономикалық негіздерін қалыптастырды. Дүниежүзілік банктің сарапшылары көлік дәліздерін дамытудың түрлі сценарийлері бар өз зерттеулерінде «Бір белдеу, бір жол» бастамасының экономика өсуінің нақты мүмкіндіктері туралы айтқан болатын (https://openknowledge.worldbank.org/…/211392RU.pdf…).
Осы уақыт ішінде тұрақты көлік дәліздері пайда болды, олар COVID-19 пандемиясы жағдайында жұмысын жалғастырып қана қоймай, өнімділігін арттырды. Мысалы, Қазақстан арқылы жүк транзиті 2020 жылдың алғашқы жарты жылдығында пандемия шыңында 54% – ға ұлғайды.
Осылайша, таяу жылдары Қытай сырттан сапалы тауарлар мен қызметтерді алуға бағдарланатын болады. Бұл не туралы айтады?
ҚХР-дың барлық серіктестері үшін және әсіресе көршілес елдер үшін Қытай нарығына экспорттау үшін қосымша мүмкіндіктер ашылуда. Бұл, атап айтқанда, Қазақстанның қазақстандық өндіріс өнімдерінің экспортын дамыту жөніндегі саясатымен сәйкес келеді.
Қытай нарығына қол жеткізу қазақстандық өңдеуші өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының және көрсетілетін қызметтер секторының өнімділігін арттыру үшін ынталандыру болады деп болжауға болады (осылайша, Қытай экономикасы құрылымының өзгеруі қосылған құны бар тауарлар жағына қарай ҚХР-ға қазақстандық экспорт құрылымының өзгеруіне ынталандыру болуы мүмкін).
Тұтастай алғанда, бүгіннің өзінде ҚР-ға Қытай жеткізілімдерінің төмендеуі кезінде ҚХР-ға қазақстандық өнім мен шикізат жеткізілімдерінің дәйекті ұлғаю үрдісі байқалады. Мысалы, таяудағы сауда статистикасы Қазақстан-Қытай экономикалық ынтымақтастығының тұрақты өсуін жалғастырып жатқанын көрсетеді.
ҚХР нөмірлеу министрлігінің деректеріне сәйкес, ү. ж. қаңтар-тамызда Қытай мен Қазақстанның тауар айналымы 13,2 млрд., өткен жылмен салыстырғанда 1% – ға өсті. Оның ішінде Қытайдың ҚР-ға экспорты 6,4 млрд АҚШ долларын құрады. 10,6% – ға қысқарып, Қазақстаннан импорт-6,8 млрд. ұлғайып , 14,8% – ға жоғары.
Қытайды зерттеу орталығы
Нұр-сұлтан Қ., 2020 жыл
