Қазақстан мен Қытай арасындағы көлік әлеуеті елеулі және белсенді дамып келеді, бұл екі ел арасындағы экономикалық байланыстарды нығайтуға және сауда көлемін арттыруға ықпал етіп отыр.
Теміржол байланысы: 2024 жылдың шілдесінде Қазақстан мен Қытай президенттері Қасым-Жомарт Тоқаев пен Си Цзиньпин Транскаспий халықаралық көлік маршруты (ТХКМ) арқылы өтетін «Қытай–Еуропа» жаңа бағытын бірлесіп іске қосты. Бұл – Қытайлық жүк пойызының Каспий теңізінің жағалауындағы портқа тікелей теміржол байланысы арқылы алғаш рет жетуі, бұл Еуропаға жүк жеткізу уақытын айтарлықтай қысқартады.
Автомобиль дәліздері: «Бір белдеу, бір жол» бастамасы аясында Қазақстан мен Қытай Азия мен Еуропаны байланыстыратын автомобиль бағыттарын дамытуды жалғастыруда. 2023 жылы Қазақстан Гонконгта өз сауда мүмкіндіктерін таныстырып, кедергісіз сауда мен инвестициялық ынтымақтастықтың маңыздылығын атап өтті. Қазіргі уақытта бұл бастамаға 150 ел мен 32-ден астам халықаралық ұйым қосылған.
Транскаспий халықаралық көлік маршруты (ТХКМ): 2023 жылдың қарашасында Қазақстан мен Қытай ТХКМ-ді дамыту бойынша бірқатар келісімдерге қол қойды, соның ішінде «Қытай–Еуропа» контейнерлік пойыздарына қатысты. Бұл келісімдер 2024 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан Республикасының Заңымен ратификацияланды. Маршруттың тартымдылығы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында оның бойында бірыңғай мультимодальды сервис құрылды.
Қазақстан Транскаспий халықаралық көлік маршрутын (ТХКМ) немесе Орта дәлізді іске асыруда орталық орынға ие. Бұл жоба елдің Шығыс пен Батыс арасындағы байланыстырушы буын ретіндегі орнын нығайтып, оның «Бір белдеу, бір жол» бастамасындағы рөлін арттырады.
Маршрут аясындағы алғашқы пойыз 2024 жылдың 1 шілдесінде Қытайдың Сиань қаласынан (Шэньси провинциясы) Әзірбайжанның Баку қаласына жөнелтілді. Қазақстан бұл жолдың тек транзиттік бөлігін ғана емес, шекарадағы Қорғас өткелі, теміржол желілері мен Ақтау портының инфрақұрылымын пайдалану арқылы маңызды логистикалық торабы болып табылады. Тұтыну тауарлары мен автокөлік техникасын тасымалдайтын пойыздар Қазақстан аумағы арқылы өтіп, тұрақты жеткізілімдерді қамтамасыз етіп, қосымша салалардың дамуына ықпал етеді.
Қазақстан үшін артықшылықтар
Маршрут ТХКМ-ге қатысты бірнеше шекараны кесіп өтіп, әртүрлі көлік түрлерімен жүк ауыстыруды талап етеді. Алайда, Қазақстан халықаралық көлік жобаларын жүзеге асыру тәжірибесіне сүйене отырып, транзиттік шығындарды азайту бойынша белсенді жұмыс жасауда. Логистикалық процестерді цифрландыру және кедендік рәсімдерді үйлестіру осы бағыттағы маңызды қадамдарға айналып отыр.
Қазақстанның болашағы үшін маңызы
China-Europe Trans-Caspian Express Қытай, Кавказ және Еуропа елдерімен экономикалық ынтымақтастықты тереңдету үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Қазақстан үшін бұл тек транзит көлемін арттыру ғана емес, елді аймақтың ірі көлік торабына айналдыру бойынша ұлттық стратегияны іске асырудағы маңызды қадам болып табылады.
Жоба Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың экономиканы әртараптандыру және елді жаһандық жеткізу тізбектеріне интеграциялау маңыздылығын бірнеше рет атап өткен сөздерін растайды. Бұл маршрут Қазақстанның ұзақ мерзімді мақсаттарына сәйкес келеді, оның Еуразия аймағындағы көшбасшылығын нығайта отырып.
China-Europe Trans-Caspian Express жобасы шағын және орта бизнестің дамуына серпін береді, жаңа экономикалық аймақтарды құрып, инвестицияларды тартады. Қазақстан халықаралық нарықтарға кеңірек қол жеткізеді, ал оның көлік саласы жаңа технологиялық шешімдер мен серіктестіктерге ие болады.
Бұл жоба Қазақстанның тек транзиттік ел ғана емес, жаһандық аренада ең ауқымды жобаларды жүзеге асыруға дайын ойыншы екендігін және аймақтық ынтымақтастықты нығайту мен тұрақты экономикалық дамуға үлес қосуға бағытталғандығын көрсетеді.
Инвестициялар мен инфрақұрылымды дамыту:
2023 жылы Қазақстан мен Қытай транзиттік бағыттарды дамыту, соның ішінде ТХКМ аясында, $565 миллионнан астам сомаға коммерциялық келісімшарттарға қол қойды. Тараптар өткізу пункттері, логистикалық орталықтар және шекара бойындағы көлік инфрақұрылымдарының тиімділігін арттыру жолдарын талқылады. Қорғас ХШЫО және «Қорғас–Шығыс қақпасы» АЭА-да сауда инфрақұрылымын жаңғырту және шекаралық бақылау жүйесін жетілдіру бойынша шаралар қабылдануда.
Сауда-экономикалық ынтымақтастық: Қытай кеденінің статистикасына сәйкес, Қытай мен Қазақстан арасындағы екіжақты сауда көлемі 2023 жылы 41 миллиард долларға жетіп, жылдық есеп бойынша 32%-ға артты.
Қазақстан Транскаспий халықаралық көлік маршруты (ТХКМ) бойындағы инфрақұрылымды кеңейтіп, оны жаһандық логистикалық желінің негізгі элементі ретінде нығайтуда.
Қазақстан Республикасының Көлік министрі Марат Қарабаев 2024 жылдың 26 қарашасындағы Үкімет отырысында елдің жаңа терминалдар салу жұмысын, соның ішінде маршруттың еуропалық бөлігіндегі терминалды белсенді түрде жүргізіп жатқанын хабарлады. Қазақстандық терминалдар Грузияның Поти портында және Қытайдың Сиань қаласында іске қосылды. Сонымен қатар, Ақтау портында қытайлық Lianyungang Port компаниясымен серіктестікте контейнерлік хабтың құрылысы басталды, ал Курык портында Abu Dhabi Port компаниясы Sarzha көпфункционалды терминалын салып жатыр.
2024 жылдың қаңтар-қазан айларындағы деректер ТХКМ арқылы жүк тасымалының едәуір өскенін көрсетеді: жалпы көлемі 68%-ға артып, 3,8 млн тоннаға жетті, ал контейнерлік трафик 2,7 есеге ұлғайып, 17 300 TEU-ден 46 300 TEU-ге дейін артты. Қытайдан келетін контейнерлер саны 25 есе өсті, бұл Сиань қаласында Қазақстан-Қытай портының ашылуының арқасында мүмкін болды.
Қытай билігімен контейнерлік пойыздар санын 2029 жылға қарай 400-ден 3000-ға дейін арттыру туралы келісім үлкен жетістікке айналды. Маршрутты оңтайландыру үшін Қазақстан TEZ кедендік бақылау жүйесін енгізді, бұл шекарадан өту уақытын төрт сағаттан 30 минутқа дейін қысқартты. Бұл шаралар маршруттың өткізу қабілетін жылына 10 млн тоннаға дейін арттыруға мүмкіндік береді.
Қарабаев «Солтүстік-Оңтүстік» дәлізінің стратегиялық маңыздылығын да атап өтті, оның өткізу қабілеті жылына 10 млн тонна. 2024 жылы тасымалдау көлемі 1,8 млн тоннаға жетті, ал маршруттың әлеуеті бұл көрсеткішті 20 млн тоннаға дейін арттыруға мүмкіндік береді. Шілде айында Қазақстан Иран, Түрікменстан және Ресеймен 2024–2025 жылдары дәліздің шығыс маршрутын үйлесімді дамытуға арналған жол картасына қол қойды. Жүк ағынын ынталандыру үшін транзиттік тасымалдарға 50% арнайы тарифтік жеңілдіктер ұсынылды.
Осылайша, Қазақстан Еуразиядағы ең маңызды көлік-логистикалық хаб ретіндегі орнын нығайтуды жалғастырып, жаһандық логистикалық маршруттардың өзгеруіне бейімделіп, негізгі көлік дәліздерін белсенді түрде дамытып келеді.
Қазақстан мен Қытайдың көлік саласындағы ынтымақтастығы Орталық Азияның экономикалық дамуына терең әсер етеді, аймаққа жаңа мүмкіндіктер жасап, оны жаһандық экономикаға интеграциялау үдерісін жеделдетеді.
1.1. Экономикалық өсу мен сауда байланыстарын жеделдету: China-Europe Trans-Caspian Express және Транскаспий халықаралық көлік маршруты (ТХКМ) сияқты бірлескен көлік жобалары Азия мен Еуропа арасындағы сауда көлемін арттыруға ықпал етеді. Бұл бастамалар аймақ елдеріне жаңа нарықтар ашады, тауар айналымын арттырып, шағын және орта бизнестің өсуін ынталандырады.
1.2. Логистикалық маршруттарды әртараптандыру: Жаңа көлік дәліздері Орталық Азияның дәстүрлі Ресей маршруттарына тәуелділігін төмендетіп, Қазақстан арқылы балама бағыттарды ұсынады. Бұл жаһандық геосаяси өзгерістер жағдайында аймақтық экономиканың тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
1.3.Инфрақұрылымға инвестиция тарту: Қытаймен ынтымақтастықтың арқасында Орталық Азия елдері, соның ішінде Қазақстан, ауқымды инвестицияларға қол жеткізуде. Бұл қаражат теміржол желілерін, порттарды және шекаралық пункттерді жаңғыртуға бағытталып, бүкіл аймақтың логистикалық инфрақұрылымын жақсартады.
1.4. Өңірлік интеграцияны нығайту: Көлік бастамалары аясындағы үйлестірілген күш-жігер Орталық Азия елдерін жақындастырып, сауданы жеңілдетіп, экономиканың түрлі секторларындағы ынтымақтастықты жақсартады. Көлік жобалары аймақтық экономикалық бірлікті одан әрі нығайтудың негізін қалайды.
1.5. Экологиялық тұрақтылық: Теміржол және теңіз көлігін қамтитын мультимодальды тасымалдарға көшу көміртек ізін азайтуға ықпал етеді. Бұл жаһандық экологиялық стандарттарға сәйкес келіп, аймақтың «жасыл экономикаға» ұмтылысын қолдайды.
Қазақстан Орталық Азияның көлік интеграциясында басты рөл атқарып, Шығыс пен Батысты байланыстыратын маңызды буынға айналды. Оның стратегиялық географиялық орналасуы, дамыған инфрақұрылымы және халықаралық бастамалардағы белсенді рөлі оны аймақтағы негізгі ойыншыға айналдырып отыр.
Еуразиялық транзиттің орталығы ретіндегі Қазақстан
Қазақстан арқылы Жаңа Жібек жолы, ТХКМ және China-Europe Railway Express сияқты маңызды көлік маршруттары өтеді. Ел Қытай, Кавказ, Еуропа және Таяу Шығыспен сенімді байланысты қамтамасыз етіп, негізгі транзиттік дәліз рөлін атқарады.
Инфрақұрылымға инвестициялар:
Логистиканы цифрландырудағы көшбасшылық: Жүк ағындарын үйлестіруге арналған электрондық платформалар мен жеңілдетілген кедендік рәсімдер сияқты заманауи технологияларды енгізу Қазақстанды транзиттік ағындарды басқаруда тиімділік пен ашықтық үлгісіне айналдырады.
Халықаралық бастамалардағы белсенді рөл: Қазақстан «Бір белдеу, бір жол» және Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) сияқты ірі халықаралық жобаларға қатысушы ретінде аймақ елдерімен бірлескен көлік желісін құруға белсенді ықпал етуде.
Геосаяси тұрақтылық: Қазақстан халықаралық жүк тасымалы үшін қауіпсіз және болжамды маршрутты қамтамасыз етеді. Бұл оны Орталық Азия, Қытай және Еуропа елдері үшін, әсіресе, аймақтағы геосаяси сын-қатерлер жағдайында маңызды серіктеске айналдырады.
Экономикалық өсудің катализаторы: Көлік саласындағы ынтымақтастық аймақтық бизнесті ынталандырып, транзиттен түсетін кірістерді арттырып, сыртқы нарықтармен сауда байланыстарын нығайтады. Қазақстан транзиттік ел ғана емес, сонымен қатар Орталық Азия үшін жаңа экономикалық мүмкіндіктер жасаудың бастамашысы болуда.
Қазақстан мен Қытайдың көлік саласындағы ынтымақтастығы Орталық Азияның экономикалық дамуының маңызды факторы болып табылады. Қазақстан жаһандық логистикалық жүйенің белсенді қатысушысы ретінде аймақтың жаһандық сауда тізбектеріне интеграциялануы мен тұрақты өсуінің негізін қалады.
Қытай мен Қазақстан арасындағы көлік ынтымақтастығы Орталық Азияның экономикалық дамуының негізгі факторы болып табылады. Қазақстан тек транзиттік дәліз ғана емес, сонымен қатар аймақты жаһандық сауда тізбектеріне интеграциялау және тұрақты өсу платформасын құру арқылы халықаралық логистикалық жүйенің белсенді қатысушысы ретінде рөл атқарады.
Қытайды зерттеу орталығы, Астана
