Соңғы кездері қоғамдық дипломатия (жұмсақ күш) ұғымы геосаяси қақтығыстар контекстінде бұл құралды қабылдаудың өзгеруімен байланыстырылған қоғамдық дискурстарда жиірек кездеседі. Жұмсақ күш бұрын мәдениет, білім және құндылықтар арқылы халықаралық ықпалды күшейту үшін пайдаланылса, қазір ол үгіт-насихат немесе ақпараттық шабуылдар контекстінде жиі кездеседі. Халықаралық институттар мен БАҚ-қа деген сенім азайып бара жатқан ортада жұмсақ күш өзінің тартымдылығы мен тиімділігін жоғалтуда. Қоғамдық пікірталас қауіпсіздік пен ұлттық мүдде мәселелеріне көбірек назар аударып, мәдени-гуманитарлық аспектілерді екінші орында қалдыруда.
Бұл трансформация, әсіресе, ақпараттық ресурстарды елдер өз мүдделерін ілгерілету үшін белсенді пайдаланатын геосаяси қақтығыстар санының артуы аясында байқалады. Бұл тіпті жақсы бастамаларға да күдікпен қарауға әкеледі. Осылайша, геосаяси шиеленіс пен қақтығыстар ұлттық мүдделерге әсер ету мен қорғаудың тікелей әдістеріне баса назар аудара отырып, қоғамдық дипломатия туралы түсінікті өзгертті.
Осының аясында Қазақстан Республикасы сияқты орта державалар үшін осы тұжырымдаманы үгіт-насихат призмасы арқылы қабылдау контекстінде бейбітшілік үшін қоғамдық дипломатияға айналдырылатын қоғамдық дипломатияның бірлескен құралдарын ілгерілету стратегиялық болып табылады. Қазақстанды сүйемін. Бұл мақалада Қазақстандағы халық дипломатиясының дамуы, сондай-ақ оның Германия мен Қытайда қолданылуы жұмсақ күш пен қоғамдық дипломатиядағы танымал ғалымдардың теориялық призмасы арқылы талданады.
Қазақстандағы халық дипломатиясының дамуы
Қазақстанның мемлекеттік бренді мен қоғамдық дипломатиясын шетелде ілгерілету – дипломатиялық күш-жігерді, мәдени бастамаларды және экономикалық стратегияларды қамтитын күрделі процесс. Қазақстанның Семей полигонын жабу және ядролық қарудан бас тарту сияқты халықаралық қатынастардағы жетістіктеріне баса назар аударуы еліміздің бейбітсүйгіш, жауапкершілігі мол екенін көрсетеді. Оның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы және БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүше болуы Қазақстанның жаһандық саясаттағы белсенді рөлін атап көрсетеді, ал Сириядағы қақтығысты реттеу бойынша Астана процесі оның халықаралық қақтығыстарда арағайындық жасау қабілетін көрсетеді.
Қазақстанның оң имиджін қалыптастыруда мәдени және ғылыми бастамалар да маңызды рөл атқарады. Елеулі оқиғалардың бірі – ЭКСПО 2017 көрмесінің өткізілуі халықаралық назарды өзіне аударды. Қазақстанның жан-жақты имиджін жасауға үлес қоса отырып, еліміздің мәдени жетістіктеріне назар аударуы тиіс «Жаһандық әлемдегі заманауи қазақстандық мәдениет» жобасы да қолға алынды.
Дегенмен, Қазақстанның алдында туристер мен бизнесмендер үшін инфрақұрылымның жеткіліксіздігі сияқты бірқатар қиындықтар бар. Сонымен қатар, әртүрлі іс-шаралардың болуына қарамастан, ұлттық брендті қалыптастырудың нақты және келісілген стратегиясы жоқ. Идеялар елі брендімен Германияның мысалы барлық күш-жігерді біріктіретін біртұтас және айқын имидждің қаншалықты маңызды екенін көрсетеді.
Қазақстанның ұлттық брендін ілгерілету бойынша бірнеше бастамалар қолға алынды, соның ішінде ұлттық брендинг байқауын бастау және елдің географиялық және мәдени орналасуын көрсететін «Біз Еуразия» бренд идеясын құру. Алайда 2019 жылға дейін және одан кейінгі кезеңде байқаудың қорытындысы бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған жоқ. 2015 жылы Қазақстанның имиджін ілгерілету бойынша жұмыстарды үйлестіретін ұлттық және аймақтық брендтерді қалыптастыру және жылжыту жөніндегі комиссияның құрылуы маңызды қадам болды.
Қоғамдық дипломатия мен ұлттық брендингті табысты ілгерілету үшін Қазақстанға нақты және дәйекті стратегия әзірлеу, туристер мен бизнес үшін инфрақұрылым мен жағдайларды жақсарту, мәдени және ғылыми жетістіктерді халықаралық аренада белсенді түрде насихаттау қажет. Әлеуметтік желілер мен заманауи технологияларды пайдалану Қазақстан туралы ақпаратты тиімді таратуға және халықаралық аудиториямен қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Осылайша, дипломатиялық, мәдени және экономикалық бастамаларды қамтитын кешенді тәсіл, сондай-ақ заманауи маркетингтік стратегияларды белсенді пайдалану Қазақстанның мемлекеттік бренді мен қоғамдық дипломатиясын табысты ілгерілетудің кілті болып табылады.
Германиядағы қазақстандық халық дипломатиясы
Бүгінге дейін Германиядағы қазақ халық дипломатиясы өнер көрмелері, концерттер, фильмдер көрсетілімі және ұлттық фестивальдер сияқты Қазақстанға арналған мәдени іс-шараларға баса назар аударды. Көптеген мәдени шаралар қазақтың ақыны Абай Құнанбаев пен қазақ әншісі Димаш Құдайбергеновпен байланысты. Мәселен, Берлинде қазақтың ақыны Абай Құнанбаевтың ескерткіші ашылды. Ақынның құрметіне түрлі мәдени-ғылыми шаралар да ұйымдастырылады. Соңғы екі жылда Берлиндегі Қазақстанның Елшілігінің ұйымдастыруымен он шақты, Майндағы Франкфурт қаласындағы Бас консулдықтың ұйымдастыруымен беске жуық мәдени-гуманитарлық шаралар өтті. Елшілік пен дипломатиялық өкілдіктер неміс саясаткерлерімен және талдау орталықтарының қызметкерлерімен саяси кездесулерге де белсенді қатысады. Германияда бөлек «Мирас» неміс-қазақ бірлестігі мен мәдени орталығы жұмыс істейді.
Әлемде болып жатқан оқиғаларды және олардың Қазақстанның беделіне тигізетін әсерін ескере отырып, жақын арада Германияда да, Қытайда да тағы бір Қазақстан жылын ұйымдастыру орынды сияқты, өйткені қазір герман-қазақ қатынастарын жақсарту және шынайы диалог орнату бұрынғыдан да маңыздырақ.
Қазақстанның Қытайдағы қоғамдық дипломатиясы
Қазақстан түрлі бастамалар мен жобалар арқылы Қытаймен мәдени қарым-қатынасты белсенді дамытуда. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2023 жылғы Қытайға сапары аясында екі елде де мұражай және кітапхана қызметі, музыка, кино және тіл үйретуге бағытталған мәдени орталықтар ашу туралы келісімге қол жеткізілді. Қазір екі елде Қытай мен Қазақстанның мәдени орталықтары ашылып үлгерді. Қытай мен Қазақстан арасындағы өзара визасыз режим туралы келісім күшіне енді. Қазақстанда тұңғыш «Лу Бань шеберханасы» ашылды, қытайлық дәстүрлі медицина орталығы жергілікті халыққа қызмет көрсетеді, Қытайдың Солтүстік-Батыс политехникалық университетінің филиалы ашылды, Қытайдағы Қазақстан туризм жылының ашылу салтанаты сәтті өтті. Бейжіңде, оның аясында Бейжің, Сиань, Шанхай, Үрімші, Ханчжоу және Чэнду сияқты ірі қалаларда 50-ден астам іс-шара өтті. Бұл іс-шаралар Қазақстанның туристік ресурстарын ілгерілетуге және қытайлық туристерді тартуға бағытталған. Екі ел арасындағы гуманитарлық және мәдени ынтымақтастықтың ілгерілеуі барған сайын кеңейіп, достық іргетасы нығайып, нығайып келеді.
Қазақстан мен Қытай өзара театр гастрольдерін, концерттерді, алмасу көрмелерін және классикалық әдебиет аудармаларын ұйымдастырады. Бірлескен киножобалар мен қазақстандық фильмдер мен музыкалық туындыларды Қытай телеарналарында көрсету де жоспарлануда. Қазақстан студенттер мен ғалымдар үшін стипендиялар мен алмасу бағдарламаларын ұсынады. Қытайда Қазақстанды зерттейтін ғылыми орталықтар ашылып, кейбір жоғары оқу орындарында қазақ тілі оқытылады. Сонымен қатар, ынтымақтастық аясында ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп салаларында жаңа технологияларды әзірлеу және ғылыми зерттеулердің деңгейін арттыру мақсатында бірлескен зертханалар мен ғылыми жобалар құрылуда.
Ағымдағы жылдың 2 шілдесінде ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің Қазақстанға мемлекеттік сапары болды. Қытай-қазақ мәдени алмасулары мен ынтымақтастығын одан әрі тереңдетіп, екі халық арасында жаңа көпір салды.
Қытай да, Германия да Қазақстан үшін маңызды серіктестер және екі жағдайда да Қазақстан екіжақты қарым-қатынастарды нығайту үшін мәдени дипломатияны белсенді пайдаланады. Германияда Абай Құнанбаев сияқты қайраткерлер арқылы мәдени оқиғалар мен тарихи байланыстарға және бүкіл Германияда тұратын белсенді қазақ диаспорасының болуына баса назар аударылады. Қытайда Қазақстан көптеген іс-шаралар ұйымдастырып, мәдени орталықтар құру арқылы мәдени және туристік байланыстарды нығайтуға ұмтылуда.
Қытайдағы қоғамдық дипломатия туризм мен мәдени алмасуды ілгерілетуге көбірек көңіл бөледі, ал Германияда мәдени байланыстарға, сондай-ақ Қазақстан жылы сияқты ірі іс-шараларды өткізуге көбірек көңіл бөлінеді. Екі стратегиялық маңызды серіктесте де Қазақстанның халық дипломатиясының әлеуеті толық ашылмағанын ескере отырып, екі елде де қазақстандық қоғамдық дипломатияны ілгерілету бойынша бірқатар ұсыныстар әзірлеу қажет.
Қазақстанда халық дипломатиясын ілгерілету бойынша негізгі ұсыныстар мыналар:
Қазақстанның Германия мен Қытайдағы халық дипломатиясының дамуы халықаралық имиджді көтеруде және екіжақты қарым-қатынастарды нығайтуда маңызды рөл атқарады. Германияда мәдени іс-шараларға, тарихи байланыстарға және қазақ диаспорасының белсенді қатысуына баса назар аударылады, бұл мәдени алмасу мен экономикалық байланыстарды тереңдетуге ықпал етеді. Қытайда көптеген іс-шараларды ұйымдастыру және мәдени орталықтар құру арқылы туризм мен мәдени алмасуды дамытуға басты назар аударылады.
Қоғамдық дипломатияны табысты ілгерілету үшін Қазақстанға нақты және дәйекті стратегия әзірлеу, туристер мен бизнес үшін инфрақұрылымды жақсарту, мәдени және ғылыми жетістіктерді халықаралық аренада белсенді түрде насихаттау қажет. Дипломатиялық, мәдени және экономикалық бастамаларды, сондай-ақ заманауи маркетингтік стратегияларды белсенді пайдалануды қамтитын кешенді тәсіл Қазақстанның мемлекеттік бренді мен қоғамдық дипломатиясын табысты ілгерілетудің кілті болып табылады.
Қытайды зерттеу орталығы
Фото : puzzlegarage.com
