10.09.2019
Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі Мұрат Нұртілеуов Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қытай Халық Республикасына алдағы мемлекеттік сапарының егжей-тегжейін айтып берді.
– Мұрат Әбуғалиұлы, Қазақстан мен Қытай арасындағы қарым-қатынастың тамыры тереңде жатқаны белгілі. Сонымен қатар, қарым-қатынас халықтар мен мемлекеттер арасындағы өзара тиімді ынтымақтастық негізінде дамыды. Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық Республикасы арасындағы қарым-қатынастар бүгінде қалай сипатталады?
– Ғасырлар бойы Қытай мен Ұлы Даланың ежелгі мемлекеттері арасында өзара тығыз байланыс орнаған. Ынтымақтастықтың басты көпірі Шығыс пен Батысты экономикалық қана емес, мәдени – гуманитарлық байланыстармен де байланыстырған бірегей сауда-транзиттік желі-Ұлы Жібек жолы болды. Идеялар мен білімдермен өзара байытудың қарқынды процесі жүрді. Осының бәрі біздің екіжақты қарым-қатынастарымызды жан-жақты стратегиялық әріптестік деңгейіне шығаруға қолайлы негіз болды.
ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев пен Қытай басшыларының мақсатты күш-жігерінің арқасында бүгінде әлем Жібек жолының жаңа заманауи тұжырымдамасында жандануын байқап отыр. Халықтар мен елдер арасындағы өзара тиімді сауда-достықтың, тең құқықтылықтың, егемендікті құрметтеудің және шекаралардың мызғымастығының кепілі. Қытай Қазақстанның 2002 жылғы 10 мамырда Бейжіңде мемлекеттік шекараны демаркациялау туралы хаттамаға қол қойған алғашқы ел болғанын атап өткім келеді. Құжатқа сол кездегі Қазақстан мен Қытай Сыртқы істер министрлері Қ.Тоқаев пен Тан Цзясюань қол қойған болатын. Бүгінде Қазақстан-Қытай шекарасының 1700 шақырымнан астамы достық пен өзара тиімді ынтымақтастық шекарасы болып табылады.
Қазақстанның ұлттық мүдделері мен халықаралық құқық қағидаттарын толық сақтай отырып, осы мәселелерді реттеуге қол жеткізілгенін ұмытпаймыз. Біз көпжақты және аймақтық ұйымдар мен форумдар аясындағы ынтымақтастықты белсенді дамытудамыз. Қазақстан мен Қытай халықаралық бастамаларды өзара қолдайды, бізде жаһандық күн тәртібіндегі көптеген өзекті мәселелер бойынша көзқарастар сәйкес келеді. Бүгінгі таңда Қазақстан-Қытай қатынастарының шарттық-құқықтық базасы түрлі салалардағы 250-ден астам үкіметаралық және ведомствоаралық келісімдерден тұрады.
Бұл жерде 2002 жылғы желтоқсанда Бейжіңде қол қойылған тату көршілік, достық және ынтымақтастық туралы шарт, стратегиялық әріптестікті орнату және дамыту туралы бірлескен декларация (2005 ж.), сондай-ақ 2015 жылы қабылданған жан-жақты стратегиялық әріптестік қатынастарының жаңа кезеңі туралы бірлескен декларация ерекше маңызға ие, ол оны одан әрі тереңдетуге деген құлшынысты растады.
Екіжақты экономикалық ынтымақтастыққа келетін болсақ, бүгінде ол транзиттік-көлік инфрақұрылымын, сауданы, өңдеуші өнеркәсіпті, қаржы және энергетика секторларын, машина жасау және басқа да маңызды салаларды қамтитын оң серпінмен ерекшеленеді. Біздің елдеріміз бірқатар ауқымды экономикалық жобаларды іске асыруда, Еуропа мен Азия арасында көлік артерияларын қалыптастыруда.
Бұл тұрғыда біздің «Нұрлы жол» жаңа экономикалық саясатымыз бен Бейжіңнің «Жібек жолының экономикалық белдеуі»бастамасын ұштастыру өзекті болып табылады. Мұның бәрі екі мемлекеттің ұзақ мерзімді ынтымақтастыққа, өзара құрметке және мемлекетаралық қарым-қатынастың жалпы қабылданған нормаларын сақтауға бағытталғанын көрсетеді. Біз жақын көршілерміз, сондықтан да прагматикалық және өзара сыйластық әріптестік біздің екі халықтарымыздың өркендеуінің, сондай-ақ өңірлік игілік пен қауіпсіздіктің кепілі болып табылатынын жақсы түсінеміз.
– Қытай Қазақстанның ең ірі сыртқы сауда серіктестерінің бірі. Бүгінгі күн тәртібінде екіжақты ынтымақтастықтың қандай мәселелері барынша өзекті? Сіздің ойыңызша, нені ерекше атап өтуге болады?
– Сіз дұрыс айтасыз, Қытай бүгінде Қазақстанның ірі сауда серіктестерінің бірі болып табылады. Екі жақты сауда көлемі 11,7 млрд. Бұл жерде соңғы жылдары екіжақты сауданың құрылымы мен теңгерімінің жақсару үрдісі байқалып отырғанын атап өткім келеді. ҚР Ұлттық Банкінің деректері бойынша Қытай 4-орынды (15,6 млрд.) Нидерланды, АҚШ және Ұлыбританиядан кейін елімізге тартылған шетелдік инвестициялар бойынша.
Бұл ретте Қазақстанның барлық инвестициялық жобалар бойынша қағидатты ұстанымы мемлекеттік мүдделерді, коммерциялық орындылықты, қазақстандықтар үшін жаңа жұмыс орындарын құруды ескере отырып қалыптастырылады. «Астана»халықаралық қаржы орталығы кооперация үшін үлкен перспективалар ашады. NASDAQ, Лондон биржасы және Goldman Sacks сияқты АХҚО биржасының құрылтайшыларының құрамына Шанхай қор биржасы мен «Жібек Жолы» Қоры кірді, ал Қытайдың мемлекеттік Даму Банкі мен China Construction Bank филиалы Орталық алаңында өз өкілдіктерін ашты. Әрине, кәсіпорындар мен бизнес қауымдастықтан түрлі жобаларды жүзеге асыру бойынша көптеген ұсыныстар келіп түсуде. Олардың ішіндегі ең перспективасын мұқият іріктеу үшін бірқатар екіжақты құралдар бар.
Атап айтқанда, Үкімет басшыларының бірінші орынбасарлары деңгейінде басқарылатын ынтымақтастық комитетін, ҚР мен ҚХР бизнес-топтары өкілдерінің қатысуымен іскерлік кеңесті, сондай-ақ ҚР-ҚХР Өңіраралық ынтымақтастық форумын атап өтуге болады. Ынтымақтастықтың қолда бар әлеуетін пайдалана отырып, біз қай бағытта әрі қарай, толыққанды әрі тиімді ілгерілей береміз? Қандай салалар стратегиялық серіктестіктің «драйвері» болады? Менің көзқарасым бойынша, мұнда дамудың жаһандық трендтерін ескеру қажет. Біріншіден, Бұл сандық технологиялар саласы, онда Қытай айқын жетістіктерге жетті. Бүгінде ҚХР-да 5G, Big Data, заттар интернеті, жасанды интеллект, бұлтты технологиялар мен суперкомпьютерлер, роботтандыру сияқты инновациялық экономиканың бағыттары белсенді дамуда.
Қазақстанның эксперименттік зертханалар, бірлескен инновациялық және IT-орталықтар құруға мүдделі екені түсінікті. Бүгінгі таңда осындай орталықтарды орналастыру үшін ең қолайлы алаңдардың бірі «Астана Хаб»ІТ-стартаптардың халықаралық технопаркі болып табылады. Жылдам өсіп келе жатқан Қытайға сапалы және экологиялық таза ауылшаруашылық өнімдері қажет. Ал біздің еліміз ауқымды аграрлық мүмкіндіктерге ие бола отырып, ауыл шаруашылығы тауарларын Қытай нарығына экспорттауды кеңейтуге бағытталған. Қазіргі уақытта бидай, қант, сүт, ет, жүн, зығыр, қызанақ, рапс майы және басқа да ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және экспорттау саласында бірқатар бірлескен инвестициялық жобалар іске асырылуда.
Қытай әлемдегі ең ірі энергия өндірушілердің бірі және сонымен бірге Жаһандық экологиялық бастамалардың жақтаушысы болып табылады. Сондықтан қоршаған ортаны қорғау, трансшекаралық өзендердің су ресурстарын ұтымды басқару, баламалы және жаңартылатын энергия көздерін дамыту да екіжақты өзара іс-қимылдың басым күн тәртібіне кіреді. Ғылым, білім, кинематография және туризмді қоса алғанда, мәдени-гуманитарлық саладағы өзара іс-қимылдың болашағы зор болмақ. Осы бағыттардың барлығы келешекте қазақстан-қытай жан-жақты ынтымақтастығының мазмұнды күн тәртібін табиғи түрде толықтырады деп ойлаймын.
– Қазақстан «Нұрлы жол» Мемлекеттік инфрақұрылымдық даму бағдарламасын табысты жүзеге асыруда. Қытай өзінің «Бір белдеу, бір жол»жаһандық бастамасын жүзеге асыруда. Қазіргі уақытта осы екі ауқымды жобаны біріктіру біздің елге қандай пайда әкеледі?
– Бүгінде ҚХР-үлкен нарығы бар әлемнің екінші экономикасы. Пекин өткен төрт онжылдықта «Бір белдеу, бір жол»шеңберінде Жаһандық инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру үшін қажетті инвестициялық және технологиялық әлеуетке ие болды. Айтпақшы, биыл ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин Назарбаев Университетінде ұсынған «Жібек жолының экономикалық белдеуі» бастамасының ресми жарияланғанына 6 жыл толады. Бұл тұрғыдан алғанда, Еуразия жүрегінде орналасқан және әлемдік мұхитқа шыға алмайтын Қазақстан үшін Қытайдың трансқұрлықтық бастамалары жаңа перспективалар мен мүмкіндіктерді ұсынады.
Қазақстан өзінің транзиттік әлеуетін дамыту есебінен бүгінде әлемдік ЖІӨ-нің 60% – дан астамы шоғырланған Азия, Еуропа және Таяу Шығыстың экономикалық өсу полюстері арасындағы ірі көпір ретінде өзінің геоэкономикалық тауашасын иеленуге ұмтылуда. Өз кезегінде, ҚР аумағы арқылы өтетін транзиттік бағыттар Қытай үшін «Қытай – Орталық Азия – Батыс Азия» және «Қытай-Индокытай»экономикалық дәліздерін құра отырып, Еуропа, Таяу Шығыс және ТМД нарықтарына жылдам жол ашады. Бүгінде Қазақстан аумағы арқылы Қытай мен Еуропа арасындағы транзиттік ағындардың шамамен 50% жүріп жатыр. Бірақ біз қарқынын бәсеңдетпеуіміз керек, өйткені бұл перспективалы нарықтағы бәсекелестік өте жоғары. Бұл жоғарыда аталған міндеттер, тұтастай алғанда, екі бағдарламаның конъюгациясына жауап береді.
«Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасы аясында перспективалы инфрақұрылымдық жобалар іске асырылды. Олардың ішінде: «Қорғас – Шығыс қақпасы» АЭА Құрғақ порты мен инфрақұрылымы, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық транзиттік дәлізінің қазақстандық бөлігі, жалпы ұзындығы шамамен 900 км болатын «Қазақстан-Түрікменстан-Иран» жаңа теміржол дәлізі. БББЖ дамыту мәселесінде Қазақстан Қытайдың негізгі әріптесіне айналды деп айтуға болады.
– Президент Қ. К. Тоқаевтың Қытай Халық Республикасына алғашқы сапарының күн тәртібінде қандай мәселелер тұр? Сапар бағдарламасы қандай болады және алдағы кездесулерден қандай үміт күтесіз?
– Біз Президент Қ.К. Тоқаевтың ҚХР-ға алғашқы мемлекеттік сапарының сапалы мазмұнды дайындығына үлкен мән береміз. Бұл сапардың Қытай Халық Республикасының құрылғанына 70 жыл толуына орай ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің шақыруымен өтуінің символдық мәні зор. Сапардың өзектілігі қазақстан-қытай жан-жақты стратегиялық серіктестігін одан әрі нығайтудың жаңа жолдарын іздеу қажеттілігімен негізделген. Мемлекеттік сапар бағдарламасы өте мазмұнды. ҚХР Төрағасы Си Цзиньпинмен келіссөздер жоспарланған.
Олардың қорытындысы бойынша жаңа кезеңде жан-жақты стратегиялық әріптестікті дамыту туралы Бірлескен мәлімдемеге қол қою жоспарланып отыр, бұл екіжақты қарым-қатынастардың екіжақты күн тәртібі мен басымдықтарын өзектендіруді болжайды. Сондай-ақ, ҚХР Мемлекеттік кеңесінің Премьері Ли Кэцянмен және Бүкілқытайлық халық өкілдері жиналысы Тұрақты комитетінің төрағасы Ли Чжаньшумен кездесулер күтілуде. Мемлекет басшысы Қазақстан-Қытай Іскерлік кеңесінің алтыншы отырысына қатысуды жоспарлап отыр. Сондай-ақ, сапар бағдарламасында Қытай қоғамдық ғылымдар академиясында сөз сөйлеу қарастырылған.
Сапар барысында Мемлекет басшысының жұмыс кестесінің маңызды пункті Чжэцзян провинциясындағы Ханчжоу қаласы болады. Онда, атап айтқанда, Президенттің «Alibaba Group» директорлар кеңесінің төрағасы Джек Ма-мен кездесуі, сондай-ақ «Hikvision»компаниясына баруы жоспарланған. Бұдан басқа, сапар шеңберінде үлкен деректерді өңдеу үшін суперкомпьютерді қазақстандық тарапқа беру туралы келісімге қол қойылады. Сондай-ақ, он шақты құжатқа, оның ішінде ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттау, Төтенше жағдайлар кезіндегі ынтымақтастық, IT-технологиялар, электрондық сауда саласында, екі жақты коммерциялық келісімдерге қол қойылатын болады.
Жалпы, Мемлекет басшысының ҚХР-ға алдағы сапары Қазақстанның ұзақ мерзімді стратегиялық мүдделеріне сай келеді. Біздің сыртқы саясатымыз халыққа практикалық пайда әкелуге, жаңа өсу нүктелері мен жұмыс орындарын құруға ықпал етуге, қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыруға жәрдемдесуге тиіс: мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың қағидатты ұстанымы осындай.
Дереккөз: https://www.inform.kz/ru/kazahstan-i-kitay-novaya-veha-vzaimovygodnogo-sotrudnichestva_a3562530
