14.02.2022
Мемлекет басшысының 2022 жылғы сыртқы саяси кестесі Қытай Халық Республикасына жұмыс сапарымен ашылды, оның ресми мақсаты XXIV қысқы Олимпиада ойындарының ашылу рәсіміне қатысу болды. Сапар аясында ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин келіссөздер жүргізіп, жан-жақты Қазақстан-Қытай стратегиялық серіктестігін одан әрі дамыту перспективаларын талқылады.
Қазақстан мен Қытай басшыларының тікелей кездесуі мәжбүрлі ұзақ үзілістен кейін Қ.К. Тоқаев пен Си Цзиньпиннің Қытай дипломатиясы үшін ерекше маңызы бар жеке қарым-қатынастарын жаңғыртуға мүмкіндік берді. Екі көшбасшының қысқы Олимпиада алаңдарындағы бұл келіссөздері олардың үшінші бетпе-бет кездесуі болды-біріншісі 2019 жылғы маусымда Душанбеде өткен АӨСШК саммиті кезінде, екіншісі сол жылғы қыркүйекте ҚР Президентінің ҚХР-ға мемлекеттік сапары кезінде Бейжіңде өтті. Сенімді жағдайда Тараптар екі елді толғандыратын әлемдік күн тәртібіндегі барлық мәселелерді талқылап, маңызды әріптестің ұстанымдары мен мүдделерін айқындап, қазақстан-қытай қарым-қатынастарын одан әрі дамыту жөніндегі ойларымен бөлісті.
Келіссөздер қорытындысы бойынша қандай нәтижелерді бөліп көрсетуге болады?
Бірінші…. Қазақстан мен Қытай басшылары бетпе-бет кездесу барысында әлемдік күн тәртібіндегі және екіжақты қатынастардағы өзекті мәселелер бойынша сағаттарды салыстырды. Екпінді өзгеріп отырған халықаралық жағдай жағдайында геосаяси шиеленістің дәрежесі айтарлықтай артады, әлемнің әртүрлі өңірлерінде Қайшылықтар өсе түсуде және қауіпсіздіктің жаңа тәуекелдері білінуде. Пандемия аяқталған жоқ және әлемдік қоғамдастықтың тұрақты дамуына теріс әсер етуді жалғастыруда, әлемнің барлық елдері әртүрлі қиындықтарға тап болады. Жаһандық белгісіздік жағдайында ешбір мемлекет бірқатар дағдарыстарды жалғыз өзі жеңе алмайды. Сондықтан ҚХР-да 2022 жылғы қысқы Олимпиада «ортақ болашақ үшін бірге»ұранымен өтеді.
Неліктен Қазақстан мен Қытай көшбасшылары арасындағы өзара сенім алмасудың мәні зор? Ең алдымен, екі ел сауда, көлік және энергетика саласында мультипликативтік әсері бар, екіжақты қарым-қатынастар шегінен шығатын және геоэкономиканың кем дегенде Еуразиядағы конфигурациясын өзгертетін көптеген трансұлттық жобаларды іске асыратындықтан.
Екінші. Қазақстан мен Қытай екіжақты қарым-қатынастардағы өзара қолдау қағидаттарын тағы да растады. Осы жылдың қаңтарында біздің еліміздегі қайғылы оқиғалар аясында Қытай Қазақстан басшылығының іс-әрекеттеріне қолдау білдіріп, республикаға кез келген қажетті көмекті ұсынды. Сол кезде ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин «Қытай Қазақстандағы тәртіпсіздіктерді қасақана арандататын сыртқы күштерге қатаң қарсы»екенін атап өтті. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевпен кездесу барысында Қытай басшысы қытай-қазақстан қатынастарының өңірдегі және бүкіл әлемдегі бейбітшілік пен тұрақтылық үшін маңыздылығын атап өтті. Си Цзиньпин тәуелсіз, қауіпсіз, тұрақты және өркендеген Қазақстан қазақ және қытай халықтарының ортақ мүдделеріне қызмет ететінін мәлімдеді.
Мұндай мәлімдеме не туралы айта алады? Ең алдымен, қаңтардағы оқиғалар көрсеткендей, Қазақстанның шынайы сенімді және достық серіктестері бар және Қазақстан-Қытай қарым-қатынастарын дамытуға салынған барлық күш-жігер мен күш-жігер нақты саяси дивидендтер әкеледі.
Осы дипломатиялық месседждердің артында прагматикалық саясаттың арқасында Еуразиядағы қазіргі геоэкономикалық жағдайда Қазақстан Азия мен Еуропа арасындағы тиімді хабқа айналып, шын мәнінде маңызды және тиімді орынға ие бола алғаны оқылады. Қазір құрлықтың көптеген мемлекеттері тұрақты және гүлденген Қазақстанға қызығушылық танытып отыр.
Үшінші. Екі көшбасшының мерейтойлық жылдағы кездесуі ҚР мен ҚХР екіжақты қарым-қатынастарын одан әрі дамытудың жаңа кезеңін белгіледі. 30 жыл бұрын дипломатиялық қатынастар орнатылған сәттен бастап қытай мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастық 1992 жылы танылудан және тату көршілік қарым-қатынастар орнатудан 2019 жылы мәңгілік және жан-жақты стратегиялық әріптестік деңгейіне дейінгі жолдан өтіп, дәйекті түрде жаңа деңгейге көтерілуде. ҚХР көшбасшысы атап өткендей, Бейжіңде ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен кездесу Қазақстан мен ҚХР арасындағы «жаңа алтын қатынастардың 30 жылдығын» ашты.
Бұл дәстүрлі, шығыс символдық тұжырымның артында дамудың жаңа мүмкіндіктері жатыр. Атап айтқанда, бұл кезең Тәуелсіздіктің төртінші онжылдығына енген және «жаңа Қазақстанның»құрылысы ретінде тұжырымдамалық тұрғыдан ресімделген реформалар мен сапалы жаңартудың жаңа кезеңін бастаған ҚР жаңғыртуын жалғастыру аясында өтетін болады. Сондай-ақ, сарапшылардың пікірінше, 2028 жылға қарай әлемдегі алғашқы экономика болуы мүмкін Қытайдың одан әрі жаһандық көтерілуімен сипатталады.
Төртінші. Қасым-Жомарт Тоқаев пен Си Цзиньпиннің келіссөздері барысында сауда-экономикалық байланыстарды арттыру бойынша бірлескен күш-жігерге ерекше назар аударылды. Тараптардың ұстанымдары «бір белдеу – бір жол» бастамасын одан әрі салу, оның ішінде қосылған құны жоғары ірі жобаларды іске асыру арқылы бірлескен жұмысты жандандыру қажеттілігі мәселесіне толық сәйкес келді. Қазақстан мен Қытай транзиттік-көлік бағыттарын әртараптандыруды және интеграцияланған логистикалық шешімдерді енгізуді, оның ішінде жаңа құрлық дәліздерін іске қосу арқылы жалғастыратын болады. Бұған дейін «Орталық Азия – Қытай» саммитінде ҚР Президенті Қасымжомарт Тоқаев өз тарапынан Қазақстан 2025 жылға дейін осы мақсаттарға 20 млрд доллар инвестициялауды жоспарлап отырғанын мәлімдеді.
Инфрақұрылымды жаңарту Қытайдан транзиттік ағындарды кеңейтеді, сондай-ақ өңір елдерінің өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандырады. Дүниежүзілік банктің болжамы бойынша, Орталық Азияда көлік коммуникацияларын одан әрі дамыту бес республиканың ЖІӨ-нің 15% – ға дейін қосымша өсуін қамтамасыз ете алады. Бұл біздің өңірдің Еуразиялық сауда, көлік және технологиялық алмасулардағы позицияларын одан әрі күшейтеді.
ҚР Президенті Қ. Тоқаев атап өткен ақпарат үшін Дүниежүзілік Банктің «Бір белдеу, бір жол экономикасы» кеңейтілген зерттеуін есептеулер мен сценарийлермен бірге мына сілтеме бойынша табуға болады: https://openknowledge.worldbank.org/…/211392RU.pdf...
Бесінші. Екі көшбасшының кездесуінде айтылған қызықты және прагматикалық идеялардың ішінде Қазақстанда Қытай техникалық университеттерінің бірінің филиалын ашу мүмкіндігі туралы мәселе болды. Естеріңізге сала кетейік, осы жылдың қаңтар айында отандық кәсіпкерлермен кездесуде Мемлекет басшысы инженерлік-технологиялық бейіндегі ұлттық білім беруді сапалы дамыту үшін ҚР-да жетекші шетелдік техникалық жоғары оқу орындарының бірнеше филиалын ашу қажеттігін айтқан болатын.
Қытай инновациялық салаларда берік ұстанымдары бар индустриялық держава атағын баяғыдан бері иемденіп келеді – ҚХР-да робототехниканың ең ірі нарығы бар, ел 5G стандартын енгізу бойынша көш бастап келеді, үш қытай компаниясы әлемдік смартфон өндірушілердің топ-5 құрамына кіреді, ал көптеген қытай техникалық университеттері халықаралық деңгейде танылған беделге ие.
Бұдан басқа, әлемде қытай технологияларының кеңінен таралуын және ҚР аумағында ҚХР-мен бірлескен бірқатар индустриялық жобаларды іске асыруды ескере отырып, Қазақстанда Қытай техникалық стандарттарын зерделеу біздің түлектеріміздің бәсекеге қабілеттілігін арттырады.
Соңында, алтыншы. Кездесудің маңызды саяси нәтижесі ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің биылғы жылы Қазақстанға келуге шақыруын қабылдауы болды. Қытай басшысы елімізге 2022 жылдың қыркүйегінде мемлекеттік сапар жасау жоспарлары туралы мәлімдеді, сондай-ақ ҚР Президенті Қасымжомарт Тоқаевпен тұрақты байланыс орнатуға дайын екенін білдірді.
Біздің ойымызша, ҚХР Төрағасының екіжақты қарым-қатынастардың 30 жылдығына және өткен 5 жыл ішінде алғаш рет (Си Цзиньпин Қазақстанға 2017 жылдың маусымында келген) сапары екі ел арасындағы стратегиялық әріптестікті одан әрі нығайтуға елеулі серпін береді. Мерейтойлық жылды, Қазақстанға сапарлар арасындағы үлкен үзілісті және ынтымақтастықтың «жаңа алтын кезеңін» символдық және мазмұнды түрде күшейту қажеттілігін ескере отырып, Си Цзиньпин Нұр-Сұлтанда жаңа стратегиялық идеялар мен ауқымды жобаларды айта алады.
Жақында Бейжіңде екі мемлекет басшысының кездесуі шектеулі уақыт режимінде және өте қарқынды өтті. Нұр-Сұлтанда Қытай тарапымен түрлі форматта келіссөздер жүргізуге, бірқатар іс-шараларды жоспарлауға және ұйымдастыруға, қорытындысы бойынша екі елдің бірлескен іс-қимыл жоспарын жасауға және дипломатиялық дәстүр бойынша тиісті бірлескен декларация қабылдауға мүмкіндік болады.
Жалпы алғанда, екі елдің ресми арналары арқылы жарияланған келіссөздер қорытындылары бойынша баспасөз релиздері өз мазмұны жағынан өте ұстамды және өте қысқа болғанымен, көшбасшылардың кездесуі барысында Қазақстан мен Қытай негізгі әлемдік істер бойынша ұстанымдарының ұқсастығын және екі тараптың жаңа геосаяси жағдайларда тату көршілік және өзара тиімді ынтымақтастықты одан әрі дамытуға дайындығын растағанын нақты түсінуге мүмкіндік берді.
Қазақстандағы келіссөздер қорытындысы бойынша ресми релиз: https://akorda.kz/…/prezident-kazahstana-provel...
Қытайдағы келіссөздер қорытындысы бойынша ресми релиз: https://www.fmprc.gov.cn/…/202202/t20220205_10639196.shtml
БАҚ-қа сапарды бағалау:
«Олимпиадалық дипломатия»: Президент Тоқаевтың Аспан асты еліне қалай ұшқаны туралы
https://www.inform.kz/…/olimpiyskaya-diplomatiya-o-tom...
ҚР-ҚХР: жаңа «алтын кезең»
https://www.kazpravda.kz/…/rk–knr-novii-zolotoi-period
Қытайды зерттеу орталығы,
Нұр-сұлтан Қ., 2022 жыл
