Соңғы жылдары Қытай Халық Республикасы(ҚХР) Орталық Азияда өз позициясын айтарлықтайнығайтып, бұл аймақты сыртқы саясатыныңстратегиялық маңызды бағытына айналдырды. Қытай қолданатын негізгі құралдардың бірі – партиялық ынтымақтастықты нығайту. Бұл өзараәрекеттестік кешенді сипатқа ие болып, тек экономикалық және дипломатиялық аспектілердіғана емес, сонымен қатар мемлекеттік басқару, әлеуметтік даму және партиялық құрылыссалаларындағы терең тәжірибе алмасуды да қамтиды.
Қытай Коммунистік партиясы (ҚКП) ОрталықАзия елдерінің саяси партияларымен қарым-қатынастарын белсенді түрде дамытып, бұлформатты ұзақ мерзімді бастамалар мен стратегиялық жобаларды ілгерілету үшінпайдалануда. Мұндай ынтымақтастық елдерарасындағы саяси сенімді нығайтып қана қоймай, өзара тиімділік пен өзара құрмет қағидаларынанегізделген аймақтың тұрақты дамуының ортақкөзқарасын қалыптастыруға ықпал етеді.
Қытай ерекше назарды кадрларды оқытубағдарламаларына, басқарушылық тәжірибеалмасуға және «Бір белдеу, бір жол» бастамасыаясындағы ауқымды инфрақұрылымдық жобалардыжүзеге асыруға аударады. Бұл серіктестерге өзаратүсіністікті нығайтуға ғана емес, сонымен қатарОрталық Азияны жаһандық экономикалық жәнесаяси процестерге интеграциялау үшін тұрақтынегіз қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Осылайша, ҚХР мен Орталық Азия елдеріарасындағы партиялық ынтымақтастық екіжақтықатынастарды нығайтудың маңызды тетігінеайналып, ХХІ ғасырдың сын-қатерлеріне жауапберетін жаңа аймақтық даму архитектурасынқалыптастыруға ықпал етеді.
Қытай Орталық Азия елдерімен көпқырлы өзараәрекеттестік пен серіктестік байланыстарынтереңдетуге арналған әмбебап платформаларретінде партияаралық ынтымақтастықтыңинновациялық механизмдерін жасап шығарды. Бұлсаладағы ең маңызды жетістіктердің бірі – «Орталық Азия – Қытай саяси партиялар диалогы» форматының құрылуы болды. Алғашқы кездесу2023 жылғы маусымда Бейжіңде аймақтың жетекшісаяси партияларының көшбасшыларыныңқатысуымен өтті. Бұл ерекше формат «Қытай – Орталық Азия» саммитінде қол жеткізілгенкелісімдерді тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік беріпқана қоймай, саяси сенімді нығайту, конструктивтідиалог құру және аймақтағы стратегиялық күш-жігерді үйлестіру үшін қуатты құралға айналуда.
Сонымен қатар, ынтымақтастықтыинституционализациялауда маңызды қадам ретіндеҚытай-Орталық Азия мемлекеттік басқаруакадемияларының желісінің құрылуы болды. Бұлкөпжақты механизм Қытай, Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Түрікменстанныңмемлекеттік мекемелерін біріктіріп, мемлекеттікбасқару саласындағы озық тәжірибе алмасу, жоғарыбілікті кадрларды даярлау және әкімшіліктәжірибелерді жетілдіру үшін бірегей платформа ұсынады.
Бұл желінің жұмысында Қытайдың мемлекеттікбасқару ұлттық академиясы мен ҚКП партия мектебі ерекше маңызға ие. Олар өзараәрекеттестікті үйлестіруді қамтамасыз етіп, ынтымақтастық процестерінинституционализациялайды және ұзақ мерзімдіынтымақтастық механизмдерін қалыптастырады. Желінің қызметі сарапшылық базаны нығайтуға, қатысушы елдердің кадрлық әлеуетін дамытуғажәне басқарудың үздік тәжірибелерін енгізугебағытталған. Бұл өз кезегінде серіктестерарасындағы сенімді нығайтып, аймақтың тұрақтыдамуына қажетті жағдайлар жасайды.
Осылайша, Қытайдың мұндай партияаралықжәне басқарушылық өзара әрекеттестікмеханизмдерін құруға бағытталған күш-жігері оныңстратегиялық әріптестікке адалдығын жәнеаймақтың тұрақтылығы мен гүлденуіне ықпалететін конструктивті диалогқа дайын екенінкөрсетеді.
Қытай Коммунистік партиясы (ҚКП) мен Орталық Азия елдерінің саяси партияларыарасындағы практикалық ынтымақтастықмемлекеттік қызметкерлерді оқыту, даярлау жәнепартияаралық ынтымақтастықты тереңдетубойынша ауқымды бағдарламаларды жүзеге асыруарқылы көрініс табады. Бұл ынтымақтастықаясында ҚКП делегацияларының аймақ елдерінесапарлары, сондай-ақ Орталық Азия елдерініңпартия делегацияларының Қытайға өзара сапарларытұрақты түрде ұйымдастырылып тұрады. Бұлалмасулар ҚКП-ның мемлекеттік басқару мен жаңғырту саласындағы тәжірибесін тарату құралығана емес, сонымен қатар тұрақты серіктестікбайланыстарды қалыптастыру алаңына айналады.
Осылайша, Қытай Коммунистік партиясы(ҚКП) мен Орталық Азия елдерінің саясипартиялары арасындағы өзара әрекеттестік дәстүрлідипломатия аясынан шығып, аймақтың тұрақтыдамуының жаңа архитектурасын қалыптастыруғаықпал ететін білім мен тәжірибе алмасудың тиімдітетігіне айналуда.
Партиялық ынтымақтастық Қытайдыңсыртқы саясатының стратегиялық құралыретінде
Партиялық ынтымақтастық Қытайдың ОрталықАзиядағы ықпалын нығайтуға бағытталған кешендістратегиясының ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл механизм «публичная дипломатия» депаталатын маңызды элемент ретінде жәнеинституционалдық өзара әрекеттесу арқылыБейжіңнің негізгі мүдделерін ілгерілетуге ықпалетеді. Қытайдың стратегиялық мақсаттарының бірі– өзінің даму және мемлекеттік басқару моделінтанымал ету, сондай-ақ аймақтағы елдермен «ортақтағдыр қауымдастығын» құру. Партиялықынтымақтастық арқылы Қытай Орталық Азия елдерінің ұлттық даму стратегияларын «Бір белдеу, бір жол» бастамасымен тиімді үйлестіріп, экономикалық, саяси және гуманитарлықынтымақтастықта синергетикалық әсерқалыптастырады.
Бұл өзара әрекеттестікте ерекше назар қауіпсіздік мәселелеріне, соның ішінде терроризм, экстремизм және сепаратизм сияқты «үш зұлымкүшке» қарсы күреске аударылады. Бұл аймақтыңөсіп келе жатқан геосаяси маңыздылығынабайланысты өзекті болып отыр, өйткені ОрталықАзия жаңа көлік және экономикалық дәліздер үшіннегізгі байланыс торабына айналуда. Партиялықмеханизмдер Қытайға Орталық Азия елдерініңсаяси жүйелерінің тұрақтылығын нығайтуғамүмкіндік береді, бұл ұзақ мерзімді серіктестіктіңтұрақты негізін жасайды.
Қазақстан Республикасының ПрезидентіҚасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік аппараттыжаңғырту мен бюрократиядан арылтудыңмаңыздылығын ерекше атап өтіп: «Біз қоғамныңбарлық сұраныстары мен үміттеріне жауап беретіналдыңғы қатарлы мемлекет құруымыз қажет. Басқару жүйесінің тиімділігі қол жеткізілгеннәтижелер арқылы анықталады. Мемлекеттікаппараттың жұмысындағы басымдық бизнес, қоғамдық ұйымдар және азаматтармен тығызқарым-қатынас болуы тиіс. Бұл ел мүддесіне сай шешім қабылдауға және халыққа көрсетілетінқызметтердің сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Мемлекеттік қызмет – халық алдындағы ерекшежауапкершілік, жеке баюға арналған орын емес,» – деп атап өтті.
Бұл сөздер ҚКП-мен тәжірибе алмасудыңмаңыздылығын көрсетеді, оның ішкі және сыртқысын-қатерлерді басқарудағы көпжылдық табысыОрталық Азия елдері үшін пайдалы бағдар бола алады. Қытай Коммунистік партиясының 75 жылдық мерейтойында билік пен азаматтарарасындағы тиімді диалог орнатудағы жетістіктерімемлекетаралық ынтымақтастықты нығайту үшінерекше мәнге ие.
Партиялық ынтымақтастық Қытайдыңбастамалары үшін қолайлы халықаралықжағдай қалыптастыруға да ықпал етеді. Бұларналар арқылы саяси өзара сенімді нығайту «Бірбелдеу, бір жол» бастамасы мен басқа да стратегиялық бағдарламаларды тиімді ілгерілетугемүмкіндік береді. Сонымен қатар, партиялықмеханизмдер арқылы Қытай өзара пайда мен құрметқағидаттарына негізделген халықаралықынтымақтастықтың балама моделін ұсынады, бұлдәстүрлі батыстық тәсілдерден ерекшеленеді. Бұлтәсіл Қытайдың халықаралық ықпалын күшейтіп, әлемдік аренадағы стратегиялық амбицияларынаықпал етеді.
Осылайша, партиялық ынтымақтастық тек тәжірибе алмасу құралы ғана емес, сонымен қатарқазіргі заманның сын-қатерлеріне жауап беретінаймақтық және жаһандық өзара әрекеттесудің жаңаархитектурасын қалыптастырудың маңыздымеханизмі болып табылады.
Геосаяси сын-қатерлер және Қытай мен Орталық Азия арасындағы партиялықынтымақтастықтың перспективалары
Орталық Азия – Қытай, Ресей, Еуропалық Одақжәне басқа да ірі державалардың мүдделерітоғысатын стратегиялық маңызды аймақ. Бұлконтексте партиялық ынтымақтастық Қытай үшінтек өз позициясын нығайту құралы ғана емес, сонымен қатар геосаяси бәсекелестікке тиімді қарсытұру тәсіліне айналуда. «Қытай – Орталық Азия» хатшылығы сияқты институционалдық өзараәрекеттестік механизмдерін құру Пекингеаймақтағы қатысуын нығайтуға, тек сын-қатерлергежедел әрекет етуге ғана емес, сонымен біргеаймақтық даму процестеріне ұзақ мерзімді ықпалетуге мүмкіндік береді.
Партиялық өзара әрекеттестіктің ұзақ мерзімдіәсері Қытай мен Орталық Азия елдері арасындағысаяси және экономикалық байланыстардынығайтуда көрініс табады, бұл аймақтың тұрақтыдамуының ортақ көзқарасын қалыптастыруға ықпалетеді. Қатынастарды институционализациялау жәнепартияаралық диалогтар мен академиялықалмасулар сияқты тұрақты механизмдердіңарқасында ынтымақтастық жекелеген елдердегі ішкісаяси өзгерістерге тәуелділігін азайтады. Бұл, өзкезегінде, халықаралық тұрақсыздық жағдайындасеріктестіктің тұрақтылығын сақтауға мүмкіндікбереді.
Сонымен қатар, партиялық дипломатияны іскеасыру кейбір қиындықтарға тап болады. Оның бірі – кейбір аймақ елдерінде Қытайдың қоғамда әртүрліқабылдануы. Бұл мәдени кедергілермен жәнеынтымақтастықтың артықшылықтары туралыжеткіліксіз ақпараттандырылумен байланысты. Жеке байланыстарды дамытуға және қытайлықтәсілдерді жергілікті дәстүрлермен біріктіругебағытталған күш-жігерге қарамастан, мұндайкедергілер Қытайдан неғұрлым нәзік жәнебейімделгіш мәдени дипломатияны талап етеді. Азаматтық қоғаммен жұмысты күшейту, білім беру және әлеуметтік саладағы бірлескен жобалардыілгерілету халық деңгейінде сенімді нығайту үшінмаңызды қадамдарға айналуы мүмкін.
Осылайша, Қытай мен Орталық Азия елдеріарасындағы партиялық ынтымақтастық Қытайдыңсыртқы саясатындағы ұзақ мерзімді стратегиялықмақсаттарын жүзеге асыруда шешуші рөл атқарады. Партияаралық өзара әрекеттесу механизмдерінпайдалана отырып, Қытай саяси өзара сенімдітиімді нығайтып, өзінің даму және мемлекеттікбасқару моделін ілгерілетіп, сондай-ақ аймақтыққауіпсіздік пен экономикалық ынтымақтастықсаласындағы күш-жігерді үйлестіреді. Бұлқатынастарды институционализациялауынтымақтастықтың тұрақты сипатын қамтамасызетіп, Қытайдың аймақтық даму процестеріндегіықпалын арттырады.
Алайда, стратегияларды сәтті жүзеге асыруүшін Орталық Азия елдерінің мәдени жәнеәлеуметтік ерекшеліктерін ескеру, серіктестердіңұлттық мүдделеріне құрметпен қарап, тең дәрежелідиалогқа дайын болу қажет. Геосаяси бәсекелестіккүшейген жағдайда партиялық ынтымақтастықтұрақтылықты нығайтуға, аймақты дамытуға жәнеөзара пайда мен құрмет қағидаттарына негізделгенхалықаралық өзара әрекеттестіктің жаңа моделінқұруға ықпал ететін маңызды құралға айналуда.
Қытайды зерттеу орталығы, Астана қаласы
