ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ ҚЫТАЙ МОДЕРНИЗАЦИЯСЫНЫҢ ЗАМАНАУИ ҮРДІСТЕРІ МЕН ҰҒЫМДАРЫ.

Орталық Азия елдері мен Қытай Халық Республикасы арасындағы қарқынды дамып келе жатқан серіктестік аясында Орталық Азиядағы қытай модернизациясының қазіргі тенденциялары мен түсініктерін көрсететін жаңа аналитикалық баяндама жарияланды. Баяндама технологиялық ынтымақтастықтың негізгі бағыттарын ашады, негізгі даму стратегияларына назар аударады және оларды жаңғырту процестері аясында біріктіру мүмкіндіктерін қарастырып отыр.

Қытай 2035 жылға қарай модернизацияланған социалистік мемлекет құру мақсатына қадам басқан кезде жоғары сапалы дамуға, сондай-ақ инновацияға және тұрақтылыққа ерекше мән беруде. 2024 жылы Қытай Коммунистік партиясы (ҚКП) Орталық Комитетінің 20-шы шақырылымының үшінші жалпы отырысында жаңғыртудың одан әрі бағытын алдын ала анықтайтын шешімдер қабылданды. Дамудағы теңгерімсіздіктерді жоюға, құрылымдық реформаларды тереңдетуге, сондай-ақ ғылыми-техникалық әлеуетті нығайтуға және өсудің жаңа драйверлерін жасауға басты назар аударылды.

Қытай модернизациясының негізгі бағыттары:

Жоғары сапалы даму: Қытай өсудің жаңа драйверлері үшін жағдай жасау және инфрақұрылымды, нақты және цифрлық экономиканы және қызмет көрсету секторын қоса алғанда, негізгі секторларды жаңарту арқылы теңгерімсіз дамуды шешуге ұмтылады.

Инновация: Белсенді күш-жігер ғылыми-техникалық реформаларды ілгерілетуге және кешенді инновациялық жүйені құруға бағытталған. Білім беру жүйесін дамыту және өндіргіш күштердің жаңа сапасының өсуіне жағдай жасау маңызды рөл атқарады.

Тұрақты даму: Қытай экологиялық тұрақтылық бойынша белсенді жұмыс істеп, жасыл дамуды алға жылжытуда және оның көміртегі ізін азайтады.

Саяси жүйенің реформалары: Қытай модернизациясының маңызды аспектісі азаматтардың мемлекетке деген сенімін арттыруға көмектесетін заңдылықты нығайту және социалистік демократияны дамыту болып табылады.

Сыртқы саясат және халықаралық ынтымақтастық: «Белдеу және жол» бастамасы Қытайдың сыртқы саясатының негізгі тірегі болып қала береді, ынтымақтастықты тереңдетуге және жаһандық мәселелерді шешуге көмектеседі.

Баяндамада Орталық Азия елдері Қытайды технологиялық ынтымақтастық пен модернизация мәселелерінде басты серіктестерінің бірі ретінде қарастыратыны атап өтілген. Мысал ретінде Қытай инвестициялары Оңтүстік Корея мен Германияның жобаларынан айтарлықтай асып түскен Қазақстанды келтіруге болады, бұл Қытай инвестицияларының елдің дамуындағы ауқымы мен маңыздылығын көрсетеді. Осылайша, қытайлық компаниялар металлургия, энергетика, машина жасау және басқа да салаларға белсенді түрде инвестиция салуда, бұл Қазақстанның жан-жақты технологиялық прогресіне ықпал етуде.

Қазақстан

Қазақстан Орталық Азия елдері арасында Қытаймен ынтымақтастықта жетекші рөл атқарады. Соңғы жылдары Қазақстан экономикасына Қытай инвестициясы айтарлықтай өсті, бұл серіктестіктің стратегиялық маңыздылығын көрсетеді.

Ынтымақтастық мысалдары:

• 2024 жылдың маусым айында Қазақстан мен Қытай арасында энергетика, инфрақұрылым және ауыл шаруашылығы саласындағы жобаларды қамтитын 629 миллион долларға 17 келісімге қол қойылды.
• «Risen Energy» сынды қытайлық компаниялар Қазақстанда жаңартылатын энергия көздерін дамытуға зор үлес қосты. Олар еліміздің тұрақты дамуына септігін тигізетін күн және жел электр станцияларын салуда.
• Металл секторында Қытай инвестициясы кәсіпорындарды жаңғыртуға және өндіріс қуатын арттыруға көмектесуде.

Өзбекстан

Өзбекстан да модернизациялау бағдарламалары аясында Қытаймен белсенді ынтымақтасады. 2016 жылдан бастап президент Шавкат Мирзиеев билікке келгеннен кейін елде экономиканы әртараптандыру мен адами капиталды жақсартуға бағытталған ауқымды экономикалық реформалар жүзеге асырыла бастады.

Ынтымақтастық мысалдары:

• 2023 жылы Қытай мен Өзбекстан тоқыма өнеркәсібін дамыту туралы келісімдерге қол қойды, бұл жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жаңғыртуға және жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік берді.
• Қытай компаниялары көлік инфрақұрылымын жаңғыртуға, соның ішінде Өзбекстан мен көршілес елдер арасындағы логистикалық байланыстарды жақсартуға көмектесетін жаңа темір жолдар мен автомобиль жолдарын салуға қатысуда.
• Энергетика саласында еліміздің энергетикалық қауіпсіздігін арттыруға бағытталған су электр станцияларын салу жобалары жүзеге асырылуда.

Қырғызстан

Қырғызстан ресурсы шектеулі ел болғандықтан да Қытайды өз дамуының негізгі серіктесі ретінде қарастырады. Қытай модернизациясы Қырғызстанға экономикалық және әлеуметтік дамудың жаңа деңгейіне шығуға көмектесетін үлгі ретінде қабылданады.

Ынтымақтастық мысалдары:

• Қытай Қырғызстанның инфрақұрылымын дамытуға, атап айтқанда, жолдар мен көпірлер салуға белсенді түрде қатысуда, бұл елдің жетуге қиын аудандарында көлік қолжетімділігін жақсартуға көмектеседі.
• 2022 жылы Қытай мен Қырғызстан арасында ауыл шаруашылығы саласындағы ынтымақтастық, соның ішінде ирригациялық жүйелерді жаңғырту және ауыл шаруашылығы техникасын жеткізу туралы келісімдерге қол қойылды.
• Қытайдың телекоммуникация саласына инвестициясы Қырғызстанға интернет пен цифрлық қызметтердің халыққа қолжетімділігін жақсартуға мүмкіндік береді, бұл цифрлық экономиканың дамуына ықпал етеді.

Тәжікстан

Таулы жері мен әлсіз инфрақұрылымы бар Тәжікстан осы мәселелерді шешу үшін Қытай инвестициясын белсенді түрде тартуда. Қытай модернизациясы экономикалық дамуды жеделдету және халықтың өмір сүру сапасын жақсарту мүмкіндігі ретінде қарастырылады.

Ынтымақтастық мысалдары:

• Қытайлық компаниялар Тәжікстандағы жолдар мен туннельдер құрылысына инвестиция салуда, бұл ел ішіндегі және көршілес аймақтармен көлік байланысын айтарлықтай жақсартады.
• Ауыл шаруашылығында суару жүйелерін жаңғырту және егін шаруашылығының заманауи технологияларын енгізу бойынша жобалар жүзеге асырылуда, бұл өнім көлемін арттыруға және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
• Энергетика саласында Қытай шағын су электр станцияларының құрылысына инвестиция құюда, бұл елдің шалғай аудандарын электр энергиясымен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Түрікменстан

Табиғи газдың қомақты қоры бар Түркіменстан Қытаймен энергетика саласындағы ынтымақтастыққа баса назар аударуда. Қытайдың модернизациясы газ-химия өнеркәсібін дамыту және энергия экспортын арттыру арқылы ел экономикасын әртараптандыру мүмкіндігі ретінде қабылданады.

Ынтымақтастық мысалдары:

• «Бір белдеу, бір жол» жобасы аясында Қытай мен Түркіменстан көліктік-логистикалық инфрақұрылымды дамытуда, соның ішінде газ құбырлары мен теміржол желілерінің құрылысы Қытайға газ экспортын арттыруға мүмкіндік береді.
• Түркіменстанның газ-химия кешеніне Қытай инвестициясы жаңа жұмыс орындарының ашылуына және елдің экспорттық әлеуетін дамытуға ықпал етеді.
• Энергетика саласында Қытай электр станцияларын жаңғыртуға және Түркіменстанның шалғай аудандарын энергиямен қамтамасыз етуді жақсартуға қатысады.

Қорытынды:

Баяндаманың жариялануы Қытай модернизациясының Орталық Азия елдері үшін маңыздылығын растайды, ортақ даму мақсаттары аясында ынтымақтастықты одан әрі нығайту үшін жаңа белестер ашуда. Қазақстанның мысалы Қытайдың стратегияларды үйлестіру және өзара тиімді нәтижелерге қол жеткізу үшін қолайлы жағдай туғызатын аймақтағы жаңғырту және технологиялық прогрестің негізгі ойыншысы екенін көрсетеді.

 Есеп туралы:

«Орталық Азия Қытай модернизациясын қалай қабылдайды?» атты талдамалық есептен. Бұл есепті Қазақстандағы Қытайды модернизациясын зерттеулері орталығы әзірлеген. Оның басты мақсаты – Орталық Азия елдері мен Қытай арасындағы технологиялық ынтымақтастық тәжірибесін зерттеу және модернизация жағдайында даму стратегияларын үйлестіру мүмкіндіктерін анықтау.