2024 жыл Қытай Халық Республикасының құрылғанына 75 жыл толуымен маңызды кезең болып табылады. Қытай бірнеше даму кезеңдерінен өтті, бастапқыда социалистік жоспарлы экономикадан бастап, қытайлық ерекшеліктері бар нарықтық модельге дейін. Бұл өзгерістер 1970 жылдардың соңынан басталған және бүгінгі күнге дейін Си Цзиньпиннің басшылығымен жалғасып жатқан кешенді реформалар нәтижесінде мүмкін болды.
Қытайдың модернизациясы тек экономикалық реформалармен шектелмей, сонымен бірге технологиялық инновациялар, инфрақұрылымдық өзгерістер, сондай-ақ экологиялық тұрақтылық пен әлеуметтік тұрақтылықты жақсарту бағытында да үлкен күш-жігерді қамтиды.
75 жыл ішінде Қытай экономика, әлеуметтік және технологиялық салаларда айтарлықтай жетістіктерге жетті. 1978 жылы Дэн Сяопин бастаған «реформалар және ашықтық» стратегиясы елді орталықтандырылған басқарудан социалистік нарықтық экономикаға көшуге мүмкіндік берді. Бүгінгі таңда Қытай әлемдегі екінші ірі экономика болып табылады, ЖІӨ-і 17 триллион АҚШ долларынан асады.
Бұл мақалада 2024 жылдың 15-18 шілде аралығында Пекинде өткен Қытай Коммунистік партиясының 20-шы шақырылымының 3-ші Пленумында талқыланған Қытай модернизациясы мен реформаларды тереңдетудің негізгі мәселелері талданады, сондай-ақ Қазақстанның өз модернизация стратегиясы аясында қолдануға болатын сабақтар қарастырылады.
Си Цзиньпиннің басшылығымен Қытай технологиялық даму, инфрақұрылымды жаңғырту және әлеуметтік-экономикалық реформаларда үлкен табыстарға қол жеткізді. Қазақстан осындай мақсаттарға ұмтыла отырып, тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету және азаматтардың өмір сапасын жақсарту үшін қытайлық тәжірибені қолдана алады. Мақала соңында Қытайдың жүргізіп жатқан модернизациясының маңыздылығы және Си Цзиньпиннің стратегиялық рөлі талқыланады.
Қытайдың соңғы онжылдықтардағы экономикалық өсуі өзінің ауқымы мен тұрақтылығымен таң қалдырады. Соңғы 30 жылда ел тұрақты ЖІӨ өсімін көрсетті, бұл жүздеген миллион адамдарды кедейліктен шығарып, азаматтардың өмір сүру деңгейін едәуір жақсартты. 2023 жылға қарай Қытайда 400 миллионнан астам адам орта тапқа өтті, бұл дамушы ел үшін бұрын-соңды болмаған жетістік болып табылады.
Мемлекеттік саясат нарықтық механизмдер мен мемлекеттік реттеудің арасындағы тепе-теңдікті сақтауға бағытталған, бұл экономикалық өсудің тиімді моделін құруға мүмкіндік берді. Мемлекеттік қолдаумен жеке секторды дамыту экономиканы жаңғыртудың маңызды элементі болып, технологиялық прогресс пен инновацияларды ынталандырды.
Қытайдың 75 жылдығына жеткен маңызды жетістіктерінің бірі – оның жоғары технологиялар саласындағы әлемдік көшбасшы ретінде мойындалуы болды. Ел ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге (ҒЗТКЖ) белсенді түрде инвестиция салып, жасанды интеллект (ЖИ), кванттық есептеулер және жаңартылатын энергетика сияқты салаларда алдыңғы орындарға шықты. Қытай – электроника мен ұялы телефондар, жартылай өткізгіштер және күн панельдері сияқты жоғары технологияларды ең ірі өндіруші және экспорттаушы ел.
Қытай үкіметі көлікте, энергетикада және өндірісте жаңа технологиялық кластерлер құруға және инновацияларды енгізуге бағытталған стратегиялық бағдарламаларды жүзеге асырады. Бұл бағдарламалар технологиялық прогресті жеделдетуді ғана емес, Қытайдың әлемдік аренадағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруды көздейді.
Инфрақұрылымды жаңғырту Қытайдың экономикалық өсуінің маңызды элементі болды. Соңғы онжылдықтарда ел әлемдегі ең ірі жоғары жылдамдықты теміржол желісін құрды, оның ұзындығы 40 мың шақырымнан асты. Көлік инфрақұрылымына, логистика мен энергетикаға инвестициялар аймақтар арасындағы байланысты жақсартуға және жұмыс күшінің ішкі көші-қонын жеделдетуге мүмкіндік берді.
Қытай сондай-ақ цифрлық инфрақұрылымды белсенді түрде дамытып келеді. Қалалық басқару жүйелеріне жаңа технологияларды енгізу және «ақылды» қалалар құру бағдарламалары ресурстарды тиімді пайдалануды және азаматтардың өмір сүру сапасын арттыруды қамтамасыз етеді. Бұл шаралар урбанизация мен халық санының өсуі мәселелерімен күресе алатын заманауи қалаларды құруға бағытталған.
Қытай модернизациясының маңызды аспектісі – тұрақты дамуға ұмтылыс. Ел 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізуге бағытталған өршіл мақсаттар қойды. Қытай күн және жел энергиясы сияқты жаңартылатын энергия көздерін дамытуға, сондай-ақ көлік жүйелерін электрлендіруге белсенді түрде инвестиция салып жатыр. 2023 жылға қарай елдегі электр энергиясының 30%-дан астамы жаңартылатын көздерден өндірілді.
Қытай күн панельдерін және желден өндірілетін электр энергиясын өндіруде әлемдік көшбасшыға айналды. Жаңартылатын энергия көздерін енгізу бойынша мемлекеттік бағдарламалар елдің көмірге тәуелділігін төмендетуге мүмкіндік беруде, бұл тарихи тұрғыдан негізгі энергия көзі болып келді. Энергетикалық секторды жаңғырту тек көміртегі шығарындыларын азайтуға ғана емес, сонымен қатар өнеркәсіптің барлық салаларында энергия тиімділігін арттыруға бағытталған. Бұл тек экологиялық тұрақтылықты ғана емес, сондай-ақ жаңартылатын энергия жабдықтарын өндіру және экологиялық таза ғимараттар салу сияқты жасыл экономиканың секторларында жаңа жұмыс орындарын құруды қамтамасыз етеді.
Тұрақты дамудың маңызды бөлігі – электромобильдердің (ЭМ) дамуы. 2023 жылға қарай Қытай әлемдегі ең ірі ЭМ нарығына айналды, әлемдік электромобильдердің 60%-дан астамы Қытайда өндірілді. Мемлекеттік субсидиялар мен зарядтау станциялары инфрақұрылымына салынған инвестициялар экологиялық таза көлікке сұраныстың айтарлықтай өсуіне ықпал етті. Жасыл көлікті дамыту Қытайдың қалалардағы көміртегі шығарындыларын азайту және климаттың өзгеруіне қарсы күрес жөніндегі жаһандық күш-жігерді қолдау жөніндегі саясатының маңызды элементі болып табылады.
Осылайша, тұрақты даму және экология Қытайдың ұзақ мерзімді өркендеуге және жаһандық жасыл экономикадағы көшбасшылыққа бағытталған қазіргі заманғы модернизациялық саясатының ажырамас бөлігіне айналды.
Қытайды зерттеу орталығы
