Қытай экономикасының трансформациясы 1950 жылдары басталып, радикалды әлеуметтік-экономикалық реформалар мен экономиканы біртіндеп либерализациялауды қамтыған күрделі процесс болып табылады. Бұл өзгерістер елдегі жағдай мен қиындықтарға жауап ретінде жүзеге асырылды.
Коллективизация және жеделдетілген индустрияландыру (1950–1960 жылдар)
1949 жылы Қытай Халық Республикасы құрылғаннан кейін ел ауыр экономикалық жағдайда болды: инфрақұрылым мен ауыл шаруашылығы қираған, бұл шұғыл шараларды қажет етті. Алғашқы онжылдықтарда Қытай үкіметі Мао Цзэдунның басшылығымен ауыл шаруашылығын коллективизациялауға және жеделдетілген индустрияландыруға назар аударды.
Ауыл шаруашылығын коллективизациялау ұсақ жекеменшік шаруашылықтардың орнына ірі ұжымдық шаруашылықтар құрылған орталықтандырылған басқару жүйесін қалыптастыру әрекеті болды. Бұл процесс белсенді мемлекеттік үгіт-насихатпен қатар жүріп, шаруаларды жаңа тәртіпке тартуға бағытталды. Сонымен бірге жаңа зауыттар салу және ауыр өнеркәсіпті дамыту арқылы кең көлемді индустрияландыру басталды.
Алайда, бұл саясаттардан елеулі қателіктер шығып, үлкен гуманитарлық дағдарыстарға әкелді. Ауыл шаруашылығын басқарудағы қателіктерден туындаған Ұлы Қытай ашаршылығы ХХ ғасырдағы ең ірі трагедиялардың бірі болды. 1962 жылға қарай елдегі экономикалық жағдай ауыр болғандықтан, үкімет өзінің даму стратегиясын қайта қарауға мәжбүр болды.
Дэн Сяопиннің экономикалық реформалары (1970 жылдардың соңы)
Саяси және экономикалық толқулардан кейін 1970 жылдардың соңында Дэн Сяопин Қытай саясатына келді. 1978 жылы ол реформалар бағдарламасын бастады, бұл Қытайдың экономикалық дамуын түбегейлі өзгертті. Бұл реформалар «Реформалар мен ашықтық саясаты» деп аталып, социализм элементтері бар нарықтық экономиканың негізін қалады.
Реформалардың негізгі элементтері:
Қытайдың Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, бұл реформалар әсерлі нәтижелер берді. 1986 жылға қарай елдің ЖІӨ 1 триллион юаньнан асты, ал 2023 жылға қарай бұл көрсеткіш 126 триллион юаньнан асып, Қытайды әлемдегі екінші ірі экономикаға айналдырды.
Өнеркәсіптік модернизация және инновациялар
1990 жылдардан бастап Қытай өнеркәсіптік өндіріске белсенді инвестиция салуды жалғастырып, біртіндеп еңбекке тәуелді салалардан жоғары технологиялық секторларға көшті. Үкіметтің басты басымдықтарының бірі машина жасау, электроника және ақпараттық-коммуникациялық технологиялар өндірісін дамыту болды.
Сыртқы сауда және инвестициялардың рөлі
Қытайдың экономикалық өсуі белсенді сыртқы экономикалық қызметсіз мүмкін болмас еді. 2001 жылы ДСҰ-ға кіргеннен кейін Қытай жаһандық сауда жүйесіне жылдам еніп, әлемдік нарықта маңызды орынға ие болды.
Индустрияландыру мен экономикалық реформалар Қытайдың жаһандық экономикалық көшбасшыға айналуындағы шешуші кезеңдер болды. Қытай экономикасы көптеген қиындықтарды еңсеріп, тұрақты өсуге және жаһандық ықпалға қол жеткізді.
