Биылғы жаздың ең көп күткен саяси оқиғасы – Шанхай ынтымақтастық ұйымының саммиті. Астанада 3 шілдеде Қазақстан Республикасының астанасына келген ұйымға мүше мемлекет басшылары арасында екіжақты келіссөздер өтті.
Шанхай ынтымақтастық ұйымын 2001 жылы 15 маусымда Қытай, Қазақстан, Ресей, Тәжікстан, Қырғызстан және Өзбекстан басшылары құрды. 2017 жылы Үндістан мен Пәкістан ШЫҰ-ның толыққанды мүшелері болды. Бес жылдан кейін Иран ұйымға қабылданды.
Ашық дереккөздерге сәйкес, ШЫҰ елдерінің жалпы аумағы 35 миллион км²-ден астам, яғни Еуразия құрлығының көп бөлігін құрайды. Қатысушы елдердің жалпы халқының саны 2022 жылы 3,5 миллиард адамды, яғни планетаның жартысын құрады.
ШЫҰ-ны құрудың негізгі мақсаттары – өзара сенімді, достық пен тату көршілікті нығайту; аймақтағы бейбітшілікті, қауіпсіздік пен тұрақтылықты сақтау және нығайтудағы көпжақты ынтымақтастықты нығайту; жаңа сын-қатерлер мен қауіптерге бірлесіп қарсы тұру; әртүрлі салалардағы тиімді және өзара тиімді ынтымақтастықты ынталандыру; экономикалық өсуге, әлеуметтік және мәдени дамуға жәрдемдесу.
Соңғы саммит аясында Қазақстан Республикасы төртінші рет Шанхай ынтымақтастық ұйымына төраға болды. Тура бір жылдан кейін Қазақстан ШЫҰ-ға қатысушы елдердің басшылары мен байқаушыларын – әлемнің түкпір-түкпірінен он мыңға жуық делегацияны қарсы алуда.
Нені күтеміз және сарапшылық болжамдар.
Болжамдық аналитика алдында биыл ШЫҰ-ға тағы бір серіктес – Беларусь Республикасы қосылатынын айта кеткен жөн.
Беларусь ШЫҰ-ға 2010 жылдан бастап диалог бойынша серіктес, 2015 жылдан бастап бақылаушы ретінде қатысады. 2022 жылдың басынан Беларусь Республикасының ұйымға мүше болу рәсімі басталды.
«Шілде айының басында Астанада өтетін саммитте Беларусь ШЫҰ-ға қосылады деп шынымен үміттенеміз. Кем дегенде, біз өз міндеттемелерімізді орындағанымызды және бүгінде Беларусьтің ШЫҰ-ға қосылуында ешқандай проблема жоқ екенін көріп отырмын. Бұл республика үшін өте маңызды. Әлемдік державалардың жетекші көшбасшылары қатысатын осындай «азды-көпті нақты» халықаралық платформада біз үшін имидж, саясат және экономика тұрғысынан қатысу өте маңызды», – деді Беларусь Республикасының Президенті.
Беларусьтің Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Павел Утюпиннің айтуынша, толыққанды мүшелік республикаға бастамаларды білдіріп қана қоймай, оны қатысушы елдермен бірге жүзеге асыруға көбірек мүмкіндік беретінін айтты.
«Бұрын басқа мәртебеде болғанымызға қарамастан, мемлекет басшысы Беларусь Республикасынан үнемі бастамалар көтеріп отырды. Олар сондай-ақ экономика, азық-түлік, киберқауіпсіздік және бейбіт атом энергиясын пайдалану саласындағы үлкен блок болып табылатын халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимылға қатысты», – деп қосты елші.
Беларусь Шанхай ынтымақтастық ұйымының оныншы мүшесі болады.
2024 жылы ШЫҰ саммиті «Көпжақты диалогты нығайту – тұрақты бейбітшілік пен дамуға ұмтылу» тақырыбымен өтеді. Ал қазақстандық саясаттанушылар саммиттен кейін Жердің жартысының тіршілігі (ШЫҰ елдерінің аумағында осыншама адам тұрады) айтарлықтай өзгеруі мүмкін деп есептейді.
«Қатысушы елдер арасындағы сауда байланыстары мен экономикалық ынтымақтастықты нығайту шаралары талқылануы мүмкін, оған жаңа сауда жолдарын құру, тарифтер мен кедергілерді азайту, сондай-ақ бірлескен инфрақұрылымдық жобаларды дамыту кіреді», – деді Әлібек Тәжібаев, Еуразиялық мониторинг орталығының директоры.
Сарапшы жаһандық энергетикалық тұрақсыздық жағдайында энергетикалық қауіпсіздік және ресурстарды өндіру және тасымалдау саласындағы ынтымақтастық мәселелері өзекті болуы мүмкін екенін айтты.
Айта кетсек, саммит қарсаңында Қазақстанның Даму банкі Қытайдың жетекші қаржы институттарымен агроөнеркәсіп кешеніндегі инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін ұзақ мерзімді қаражат тарту туралы келісімдерге қол қойды. 2 миллиард юаннан астам жеңілдетілген несиелер бүкіл ел бойынша республикалық маңызы бар жолдарды қалпына келтіру сияқты инвестициялық жобаларды қаржыландыруға жұмсалады, бұл өңірлердің көлік-логистикалық әлеуетін жеделдетеді деп күтілуде .
Сондай-ақ ҚДБ мен қытайлық серіктестер арасында Ақмола облысында жалпы қуаты 220 МВт жел электр станцияларын салу жобасына синдикатталған несие беру туралы ниет туралы келісімге қол қойылды. Бұл Қазақстан аймақтарын экологиялық таза электр энергиясын тұтынуға кезең-кезеңімен көшіруге бағытталған Қытай инвестицияларымен бірлескен бірінші жоба емес. Бұған дейін жел электр станциялары Жамбыл облысында пайда болғаны де бар.
Айтпақшы, жасыл энергетика туралы айтатын болсақ, Қазақстандағы атом электр стансасын салушылар да ШЫҰ-ға мүше Ресей немесе Қытай болуы мүмкін, дегенмен үміткерлер тізімі біршама кеңірек.
Қытай мен Қазақстан басшылары халықаралық сауда жолдарын дамыту мәселесін де талқылады. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпиннің екіжақты кездесуінде көлік-логистика саласындағы ынтымақтастықты жандандыру қажеттігі айтылды. Атап айтқанда, Транскаспий халықаралық көлік бағытын жүзеге асыру және дамыту мәселелері талқыланды.
«Өткен жылы теміржол арқылы жүк тасымалдау көлемі 22 пайызға артып, 28 миллион тоннаға жетті. Бұл рекордтық көрсеткіш. Біздің елдеріміздің көліктік-логистикалық әлеуеті Ляньюньган, Сиань және Қорғас құрғақ порттары – Шығыс қақпасында бірлескен жобаларды жүзеге асырудың арқасында айтарлықтай кеңейді. Үшінші Аягөз-Бақты теміржол бекетінің құрылысы белсенді қарқынмен жүргізілуде», – деді Тоқаев.
Саясаттанушы Әлібек Тәжібаев атап өткендей, ШЫҰ саммитінің күн тәртібінде өңірлік қауіпсіздік мәселелері әрқашан маңызды орын алады. Мемлекет басшылары терроризмге, экстремизмге және есірткі бизнесіне қарсы күрес саласындағы ынтымақтастықты нығайту шараларын талқылайды деп күтілуде.
Бұл ретте саммитке қатысушы елдер халықтары арасындағы достық байланыстарды нығайту мақсатындағы мәдени алмасу, білім және ғылым тақырыптарын қозғауға болады. Сонымен қатар, ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер арасында студенттік «ұтқырлық» және БАҚ саласындағы тату көршілік қарым-қатынастар байқалады.
Сарапшының пікірінше, саммит қорытындысы бойынша анықталатын экономикалық жағдайды жақсарту халықтың өмір сүру деңгейінің артуына, жаңа жұмыс орындарының ашылуына және инфрақұрылымның дамуына әкелуі мүмкін. Қауіпсіздік деңгейін арттыру азаматтардың өмірін бейбіт және қауіпсіз ете алады. ШЫҰ-ға мүше елдердің азаматтары үшін континенттің бірнеше аймағындағы күшті әскери шиеленіс жағдайында халықтардың өмірін қамтамасыз ету және халықтың тұрақтылығына кепілдік беру ерекше маңызды.
ҚазИСС Азиятану кафедрасының меңгерушісі Айдар Құрмашев та саммиттің аса маңызды геосаяси турбуленттілік кезеңінде өтіп жатқанын атап өтті.
«Мәселен, біз даулы мемлекеттерді бір келіссөз үстеліне жинай аламыз. Ол үшін инвесторларға бұл заңдардың бір-екі жыл ғана емес, ондаған жылдар бойы жұмыс істеуі үшін қажетті тұрақтылықты қамтамасыз ете алатын тұрақты мемлекет ретіндегі елдің имиджі маңызды», – деді ол.
ШЫҰ елдері өкілдерінің көзімен Қазақстанның рөлі қандай болмақ
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының Бас хатшысы Чжан Мин Қазақстанның ұйымға төрағалық еткен жылын жоғары бағалап, ұйымға төрағалық Қазақстанға өткен жылдың шілдесінен бері Астанада түрлі бағыттар бойынша 180-нен астам іс-шара ұйымдастырылғанын атап өтті.
«Осы миссия барысында қазақстандық серіктестер экономикалық, инвестициялық, көліктік және мәдени-гуманитарлық салаларға ерекше назар аударды, біздің ойымызша, Қазақстанның ұйымға төрағалығы өте мазмұнды және қызықты болды ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер үшін Астана саммиті табысты өтеді және ұйымға жаңа серпін береді, сонымен қатар оның дамуындағы тағы бір маңызды кезең болады», – деді Чжан Мин.
Ресей Сыртқы істер министрінің орынбасары Андрей Руденко Қазақстан өзінің төрағалық ету кезеңінде өзін осы ұйымның «өте жігерлі және белсенді» төрағасы ретінде танытқанын айтты.
«Қазақстан Республикасының төрағалығы кезінде бірқатар қызықты бастамалар көтерілді. Ең алдымен, осы ұйымды реформалау, сапа тиімділігін арттыру, жалпы жаңғырту мәселелеріне қатыстыларды атап өткім келеді. Өйткені ұйымның құрылғанына біршама уақыт болды және оның қызметінің жекелеген түрлерін жетілдіру қажет», – деді ресейлік дипломат.
Қырғызстандық саясаттанушы Игорь Шестаковтың пікірінше, БҰҰ жаһандық шиеленістерді шешуде шешуші рөл атқармайтын қазіргі жағдайда ШЫҰ-ның шешімдері, өз кезегінде, негізгі ойыншылардың құрамын ескере отырып, ықпал ете алады. жаһандық қауіптер деңгейін төмендету.
«ШЫҰ-ға қатысушылардың ішінде және жалпы посткеңестік кеңістіктегі ең тәжірибелі дипломат Қасым-Жомарт Тоқаевтан менің ойымша, ол Қазақстанмен бірге, ең алдымен, қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қатысты бастамалар көтереді. аймақтық қауіпсіздік, климат пен су ресурстарын жақсарту», – дейді саясаттанушы.
Оның айтуынша, саммиттің Қазақстан үшін маңызы зор, себебі бұл шара мемлекеттің халықаралық аренадағы салмағын тағы бір рет көрсетеді.
«Қазақстан мойындауға лайық, өйткені елімізде цифрлық технологияларды енгізу өте жақсы дамыған. Мысал ретінде қолма-қол ақшасыз аударымдар, электронды карталар, сондай-ақ мобильді қосымшалар арқылы көрсетілетін мемлекеттік қызметтер. Мұндай ынтымақтастық Үндістан үшін тиімді болмақ. Біз өз кезегінде өз тәжірибемізбен бөліскіміз келеді», – деді Үндістанның Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Нагендра Прасад.
ШЫҰ – «Бір белдеу және бір жол» құру құралы
Әрине, ШЫҰ саммиттері, сондай-ақ ұйым аясында жасалған іс-шаралар «Тағдыр бірлестігін» құруға жол ашып, елдердің көптеген бірлескен жобаларын қызыл жіптей біріктіреді.
«ШЫҰ – «Белдеу мен жол» құрылысының маңызды алаңы. Негізгі құндылықтарға келетін болсақ, Шанхай рухы мен Жібек жолы рухының ортақтығы көп. Географиялық орналасуы бойынша ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер негізінен «Бір белдеу және бір жол» бастамасының серіктестері болып табылады. Ынтымақтастық тұрғысынан ШЫҰ аясындағы саяси, экономикалық және гуманитарлық өзара іс-қимыл «Бір белдеу және бір жол» бірлескен құрылысының бес басымдылығына өте сәйкес келеді, – деді Қытайдың Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Чжан Сяо.
Елші ШЫҰ-ның практикалық ынтымақтастығы экономиканы дамытуға және халықтардың өмір сүру жағдайын жақсартуға ықпал етіп қана қоймай, «Бір белдеу және бір жол» құрылысының сапасын үздіксіз арттыруда маңызды қолдау көрсететінін ерекше атап өтті. ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің көпжақты сауда-экономикалық ынтымақтастық бағдарламалары сауданы ырықтандыру деңгейін жоғарылатады және жаңа сауда форматтарының пайда болуын ынталандыра отырып, аймақтағы сауда рәсімдерін жеңілдетуге ықпал етеді. ШЫҰ-ның практикалық ынтымақтастығы «Белдеу және жол» құрылысының сапалы жүргізілуіне серпін беріп, ұдайы тереңдей түсуде.
«Астанадағы ШЫҰ саммиті ұйымды дамытудың және әртүрлі салалардағы ынтымақтастықтың жаңа жоспарларын әзірлеуге мүмкіндік береді, сондай-ақ ШЫҰ-ның белдеудің жоғары сапалы құрылысына неғұрлым прагматикалық және тиімді қатысуы үшін жаңа мүмкіндіктер береді. Осылайша ұйымның қауіпсіздігі мен тұрақтылығы мен аймақтың дамуына едәуір үлес қосылады», – деп қосты Елші мырза.
