29.06.2017
Еуропа, Азия және Таяу Шығыстағы өткір дағдарыстық үрдістер аясында Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына баса назар аударылуда. Бұл кездейсоқтық емес, өйткені ШЫҰ өзінің құрылған сәтінен бастап тыныштық пен тұрақтылық аймағы болып қала береді. Бұл барлық қатысушы елдердің қауіпсіздік саласындағы сенімді қарым-қатынасы мен тығыз ынтымақтастығының нақты нәтижесі.
Керісінше, әлемдегі қазіргі ахуал жоғары динамикамен және геосаяси процестердің турбуленттілігімен ерекшеленеді. Өткір жаһандық құбылыстар қазіргі халықаралық қатынастардың жаңа жүйесін қалыптастырудағы белгісіздікті едәуір күшейтті. Сонымен қатар, бүгінде біздің әлеміміз тек саяси ғана емес, экономикалық жағынан да бөлінуге тырысатыны анық.
Кейбір жабық аймақтық сауда одақтары мен серіктестіктерін құру, протекционизм өсіп, өзара санкциялар енгізіліп, сауда соғыстарына қауіп төніп тұрғанын көруге болады. Болашақтың жаһандануының жаңа теориялары және әлемдік қауымдастықты жаңа, қатаң ережелерге сәйкес жеке әлемдерге бөлу сыналуда.
Циндаодағы саммиттің алдында саяси және сараптамалық ортада тағы бір мәселе талқыланды: супер державалар да, кіші елдер де қатысатын ұйым қаншалықты өміршең? ШЫҰ бүгін нені білдіреді? Оның құрамын күрделі кеңейтуден кейін оның дамуында не күтуге болады? Менің ойымша, ШЫҰ-ға жоғарыда айтылған стереотиптік ұстанымдардан емес, басқаша қарау керек, өйткені бұл таза аймақтық алаңнан жаһандық күн тәртібіне әсер ететін факторға айналатын сапалы жаңа типтегі ұйым.
Жаңартылған ШЫҰ
Бастау үшін, ШЫҰ өзінің өмір сүруі мен дамуы халықаралық қатынастар құрылымының басқа, жанжалсыз форматы әбден мүмкін және сұранысқа ие екенін көрсетеді. Бірлескен жұмыстың көп жылдары ішінде қатысушы мемлекеттер ұйымның жауапкершілік ареалында тыныштықты сақтап қана қоймай, көпжақты және екіжақты қатынастарды біріктіре және нығайта алды.
Мысалы, егер ШЫҰ осы жылдар ішінде күрделі Орталық Азия өңірінде тұрақтылық пен болжамдылықтың жалпы ахуалын нығайтпаса, көптеген екіжақты жобалар немесе өңірлік бастамалар (мысалы, Жібек жолының экономикалық белдеуін дамыту) іске асырыла ала ма, соны елестету қиын болар еді.
Егер тура айтатын болсақ, қазір ШЫҰ нақты қарсы тренд болып отыр: әлемде мемлекеттерді ажыратудың және олардың саяси-идеологиялық қағидаттар бойынша бөлшектенуінің тұрақты әрекеттері қаралып жатқанда, «Шанхай рухы» Еуразия құрлығы аумағының 60 пайыздан астамын шамамен 3 миллиард адам жиынтық халқымен біріктіре алды.
Сондықтан ШЫҰ-ның жаңа құрамы ұйым алдында халықаралық позициялау мен ынтымақтастықтың сапалы жаңа көкжиектерін ашатыны анық. ШЫҰ-ның алдында кеңейту проблемасы емес (кеңейтілген құрамды және ірілендірілген әлеуетті басқару тұрғысынан), қатысушы елдер ретінде ашылған мүмкіндіктерді неғұрлым тиімді пайдалану практикалық мәселе тұр.
Экономикалық кооперацияны жандандыру
Осыған орай, кейбір сарапшылар ШЫҰ-ның «сегіздіктің» «Үлкен жетілік»клубымен параллельдерін жүргізіп жатыр. Болжам бойынша, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы экономикаларының әлеуеті G7 көлемін басып озуы мүмкін. Ұйымның құрамында әлемдік экономиканың драйверлері – Қытай мен Үндістан, екі ірі нарық және қарқынды дамып келе жатқан жаһандық экономика «екі нөмір» және «жеті нөмір»бар деп ойлаңыз.
ШЫҰ біртіндеп айналуда экономикалық құрметті құрылымы. Қазақстан экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты жандандыру арқылы ШЫҰ-ның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуді жақтайды. Өйткені, бұл кез – келген қауіпсіздік жүйесінің негізгі элементі болып табылатын экономика және сауда, сондықтан жаңа жағдайда экономикалық ынтымақтастықты қайта қарау мағынасы бар. Біздің тарихымыз бұл туралы тікелей айтады және қазір ШЫҰ бұл үшін жақсы мүмкіндік жасап отыр.
Мысалы, көліктік өзара байланыстылық Қытайдың, Орталық және Оңтүстік Азияның, Ресейдің түйісуін іс жүзінде жүзеге асырудағы орталық міндетке айналуы мүмкін және жаңа жолдар Еуразияның көп бөлігін байланыстырады. Егер тарихқа көз жүгіртсек, ежелгі уақытта Жібек жолы керуендері барлық кедергілерден оңай өтіп, көптеген аймақтарды біріктіргенін көруге болады.
Бүгінгі таңда жаһанданған әлемде бұл байланыстарды қайтару маңызды, оның үстіне ШЫҰ-ның кеңеюі және Еуразияның солтүстік, орталық, шығыс және оңтүстік бөліктерін осы ұйымның қамқорлығымен біріктіру мүмкіндіктердің жаңа көкжиектерін ашады. Барлық қатысушы мемлекеттердің зияткерлік күш-жігері «Орталық – Оңтүстік»бағытында жаңа азиялық дәліздерді құру үшін қаржылық, логистикалық, көліктік және тарифтік мүмкіндіктерді іздеуге бағытталатынына сенімдімін.
ШЫҰ кеңеюінен кейін жаңартылған – бұл орасан зор адами, табиғи, энергетикалық ресурстардың ошағы және серпінді экономикалық өсу аймағы. Бес жыл ішінде өте перспективалы «Бір белдеу және бір жол»бастамасы түрінде ресімделген қазіргі заманғы Жібек жолының көлік инфрақұрылымы табысты кеңеюде. Еуразия халықтары мен экономикалары арасында коммуникацияның жаңа нысандары құрылуда және бұл бірлескен даму үшін жаңа көкжиектер ашады.
Тұрақтылықты қолдау және қауіпсіздік
Бірақ, бұрынғыдай, экономика тұрақты және қауіпсіз жағдайларда дамуы керек. ШЫҰ-ның кеңейтілген құрамдағы жұмыс жылының нәтижелері өздері үшін айқын көрінеді.
Циндаодағы саммитте қатысушы елдердің экономикаларын одан әрі ықпалдастыру үшін қажетті 17 құжат келісіліп, қол қойылды. Циндао құжаттар пакеті қатысушы елдердің жаңа форматтағы көзқарастарының бірлігін көрсетеді. Атап айтқанда, Циндао декларациясының мазмұны ШЫҰ-ның барлық мүшелері ұйымның кең аумағында тұрақтылық пен қауіпсіздікті қолдау қажет деп санайды.
Мәселен, ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің ұзақ мерзімді тату көршілік, достық және ынтымақтастық туралы шарттың ережелерін іске асыру жөніндегі 2018-2022 жылдарға арналған іс-қимыл жоспарын бекіту туралы ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер Басшылары Кеңесінің қабылдаған шешімі ұйымның дамудың жаңа кезеңінде нығаюы үшін идеялық және саяси-құқықтық іргетастың әлеуеті бар екенін көрсетеді.
ШЫҰ-ға мүше мемлекеттердің Терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге қарсы іс-қимылдағы 2019-2021 жылдарға арналған ынтымақтастық бағдарламасын бекіту туралы құжат ұйымның барлық мемлекеттерінің Еуразиядағы қауіпсіздіктің ірі қатерлеріне қарсы іс-қимыл жасауға ұмтылысын көрсетеді. Оған барлық елдер қол қойғаны мүдделердің ортақтығын көрсетеді: барлық елдер бейбітшілік пен тұрақтылықта өмір сүргісі келеді.
Циндаодағы ШЫҰ саммитінің ынтымақтастық ахуалы мен нәтижелері ШЫҰ-ның қазіргі заманғы форматында өзінің саяси салмағы мен географиялық көлеміне байланысты басқа мүшелерге қарағанда біреулері (Ресей, Қытай, ал қазір Үндістан) біршама бытыраңқы мемлекеттер тобынан тұратындығы туралы таптаурынды сейілткеніне сенімдімін.
Қазақстан жаңартылған ШЫҰ-ның өз әлеуетін пайдаланудың тиімді жолдарын табу мүмкіндіктеріне оптимистік көзқараспен қарайды. Қазақстан Президенті Н. Ә.Назарбаев Циндаодағы ұйымның саммитінде сөйлеген сөзінде ШЫҰ-ның экономикалық тетіктерін жандандыру біздің елдеріміздің үш миллиардтық нарығының жиынтық қуатын пайдалануға мүмкіндік беретінін өте дұрыс атап өтті.
Бүгінгі таңда бұл саясаттандырылған экономикалық санкциялар мен сауда соғыстары мен шектеулерге қарсы ең күшті иммунитет деп санаймын. Қытайлық Циндаодағы саммиттің нәтижелері «Шанхай рухы» базасындағы ынтымақтастық ШЫҰ-ның және оның барлық мүшелерінің қарқынды өзгермелі әлемде жаңа өсуі үшін мүмкіндіктер туғызатынын растайды.
Дереккөз: http://www.kitaichina.com/rzhengzhi/201806/t20180629_800133966.html
