14.09.2022
2017 жылғы маусымда ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин Қазақстанға келді. Сондай-ақ, биылғы жылы да оның мемлекеттік сапарының алдында «Қытай-Қазақстан қатынастары арман қанатында ұшуда» тұжырымдамалық мақаласы (https://www.mfa.gov.cn/ce/ceka/rus/zhgx/t1468449.htm 5 жыл бұрын жарияланған жарияланымда Қазақстан халқына негізгі месседждер және ҚР мен ҚХР екіжақты қарым-қатынастарын одан әрі дамыту басымдықтарының көрінісі қамтылған. Мақалада автор екіжақты қарым-қатынастардың барлық өзгерістерінің 25 жылдығына жалпылама баға беріп, Қытай-Қазақстан өзара іс-қимылының одан әрі дамуына өз тілегін білдірді.
Мемлекеттік сапарлар қарсаңында осындай ойластырылған тұжырымдамалық ұстаным Қазақстан-Қытай қатынастарының тұрақты дәстүріне айналып бара жатқандай.
Жақында «Қытай-қазақстан қатынастарының дәстүрін жалғастыру және жаңа мүмкіндіктер ашу» атты мақаласында (https://kazpravda.kz/…/prodolzhit-traditsiyu-kitaysko…/) Қытай басшысы екіжақты қарым-қатынастың үш онжылдығына кешенді баға берді. Өзінің қазіргі жарияланымында ол Қытай Қазақстанмен ынтымақтастықты жоғары бағалайтынын және бірлескен көкжиектерді кеңейтуге дайын екенін нық сеніммен айтады. Атап айтқанда, Си Цзиньпин атап өткендей, ҚХР келесі бағыттарды бірлесіп дамытуға ниетті.
Біріншіден, тату көршілік пен достық бағытын ұстану, саяси өзара сенімнің жоғары деңгейін сақтау екіжақты қатынастардың тұрақты және серпінді дамуының кепілі болып табылады. Си Цзиньпин «Қытайдың ашықтығы мен ынтымақтастығының есігі Қазақстан үшін қашанда ашық болады» деп атап, қазақ мақалын еске алады, бұл көрші халықтардың құндылық ұстанымдарының ұқсастығын көрсетеді. Осылайша, Қытай басшысы қазақ және қытай халықтарының арасында терең тарихи байланыс бар екенін (екі халықтың тұратын жерінде Болған мемлекеттік құрылымдарға қарамастан) және дәл осы адамдар мен олардың қарым-қатынастарында ҚР мен ҚХР-ның қазіргі заманғы мемлекеттік қатынастары құрылатынын тағы да растайды.
Екіншіден, өзара тиімді ынтымақтастықты ұлғайтуды жалғастыру, онда идеясы Қазақстанда айтылған «Жібек жолының экономикалық белдеуін» салу ерекше маңызға ие. ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин өзара іс-қимылдың БӨП-тің өткізу мүмкіндіктері мен транзиттік тасымалдарды ашу, жасанды интеллект, үлкен деректер, цифрлық қаржы, электрондық коммерция, жасыл энергетика сияқты салаларда жаңа өсу нүктелерін өрістету сияқты басымдықтарын белгіледі. Бұл бағыттарды ҚР Президенті Қ.Қ. Тоқаев бірнеше рет айтады, олар Қазақстанның ұзақ мерзімді экономикалық мүдделеріне толық жауап береді және, ең алдымен, Нұр-Сұлтандағы келіссөздерде егжей-тегжейлі талқыланатын болады.
Үшіншіден, күрделі халықаралық және өңірлік ахуал жағдайында ортақ қауіпсіздікті қорғау қажет. Қытай Қазақстанмен күштік құрылымдар желісі бойынша ынтымақтастықты кеңейтуге, өңірдегі тұрақтылық пен сыртқы ықпалдың кең спектріне бірлесіп қарсы әрекет етуге дайын. Бұл ұсынысты Бейжіңнің жаһандық турбуленттілік және көптеген өңірлік сын-тегеуріндердің қайталануы жағдайында көрші және маңызды стратегиялық әріптес ретінде Қазақстанға жан-жақты қолдау көрсетуге ұмтылысы ретінде қарау қажет. Си Цзиньпиннің қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық туралы жеткілікті егжей-тегжейлі ұсынысы Қытай дипломатиясының басымдықтарының ауысуын және көршілерінің қолдауы арқылы сын-қатерлерді бейтараптандыруға және сол арқылы ҚХР шекараларының периметрі бойынша тұрақтылықты нығайтуға деген ұмтылысын білдіреді. Қазақстанда (қаңтар оқиғалары), Тәжікстанда (Таулы Бадахшан), Қырғызстан мен Тәжікстан шекарасында, Өзбекстанда (Қарақалпақстан), Пәкістанда (ішкі саяси дағдарыс) және т. б. бірқатар тұрақсыздықтар осы көрініске әкелді.
Төртіншіден, әлемдік аренада, оның ішінде БҰҰ, ШЫҰ, АӨСШК, «Қытай – Орталық Азия»сияқты көпжақты форматтар шеңберінде ынтымақтастықты нығайту қажет. Бұл ҚХР Қазақстанды тату көрші, сондай-ақ өзекті халықаралық мәселелер бойынша ұстанымдары ұқсас сенімді, беделді сыртқы саяси әріптес ретінде қарастыратынын білдіреді. Сонымен бірге, 2017 жылғы мақалада Си Цзиньпин ШЫҰ жұмысына үлкен көңіл бөлді, Қазіргі басылымда ұйым басқа құрылымдармен қатар аталған. Сонымен қатар, «Қытай – Орталық Азия» алаңы аталып өтілді, оған Қытай өңірлік дипломатиясында үлкен мән берілетін болады.
Жалпы, Қытай көшбасшысының қазіргі хабарламасында қарқынды дамып келе жатқан Қытайдың біздің елімізге көбірек қолдау көрсетуге дайындығы оқылады. Си Цзиньпин ҚКП ХХ Бүкілқытайлық съезінен кейін орын алатын және ҚХР жүз жылдығының мақсатына қол жеткізудегі жаңа кезеңмен – атап айтқанда 2049 жылға қарай сяоканның орташа өмір сүру қоғамын құру және ұлттың қайта туылуы туралы Қытай арманын орындау, яғни қуатты дамыған мемлекет құру сияқты жаңа кезеңмен байланысты болатын ҚХР дамуындағы болашақ өзгерістерді белгіледі. Бұл таяудағы 27 жыл ішінде Қытай әлемнің ең дамыған мемлекеттерінің қатарына кіруге ұмтылып отырғанын білдіреді. Осы тұрғыда Қытай басшысы елімізде жүріп жатқан кешенді реформаларға, Қазақстан халқының жаңа Қазақстанды құруға және 2050 жылға қарай дамудың жаңа, неғұрлым жоғары деңгейіне шығуға деген ұмтылысына қолдау білдірді. Екі елдің мақсаттары мен бағдарлары көп жағдайда сәйкес келеді.
Қытай басшысының мақаласында айтылған көптеген ережелер ағымдағы жылғы 14 қыркүйектегі жоғары деңгейдегі келіссөздердің қорытындылары бойынша практикалық іске асырылады деп күтілуде.
Қытайды зерттеу орталығы,
Нұр-сұлтан Қ., 2022
